Hải Phòng là thành phố cảng, là cửa chính ra biển của các tỉnh phía Bắc, là đầu mối giao thông quan trọng của vùng kinh tế trọng điểm trên hai hành lang, một vành đai hợp tác kinh tế Việt Nam - Trung Quốc; một cực tăng trưởng của vùng kinh tế động lực phía Bắc; một trọng điểm phát triển kinh tế biển - đảo, có vị trí trọng yếu về kinh tế - quốc phòng, an ninh. Hải Phòng là thành phố cảng biển lớn nhất phía Bắc, là 01 trong 06 thành phố trực thuộc Trung ương, đô thị loại 1 trung tâm cấp quốc gia. Trong tiến trình hội nhập kinh tế ngày càng sâu rộng của thành phố, dự báo nhu cầu sử dụng dịch vụ tư vấn pháp lý của các luật sư Việt Nam nói chung và Hải Phòng nói riêng tham gia tư vấn pháp luật cho các dự án kinh tế xã hội tại Hải Phòng, đặc biệt là các dự án liên quan đến ODA, ngân sách nhà nước để đảm bảo các dự án này được xây dựng và triển khai đúng pháp luật, nhằm giảm thiểu rủi ro pháp lý mà Nhà nước có thể phải đối mặt trong tương lai.
Bên cạnh đó, Luật Tố tụng hành chính năm 2015, Luật Khiếu nại năm 2011, Luật Tố cáo năm 2018 ra đời với chủ trương mở rộng thẩm quyền xét xử của tòa án đối với các khiến kiện hành chính cũng như việc đổi mới mạnh mẽ thủ tục khiếu nại, tố cáo theo quy định của pháp luật để người dân tăng cường tiếp cận công lý, khuyến khích việc giải quyết tranh chấp thông qua thương lượng, hòa giải, trọng tài ngày càng tạo điều kiện thuận lợi cho luật sư tham gia tích cực hơn vào hoạt động của các cơ quan nhà nước, đại diện, giúp chính quyền địa phương tham gia vào hoạt động tố tụng tại các cơ quan tố tụng khi có yêu cầu, cùng với chính quyền địa phương và các ban tiếp công dân để giải quyết khiếu nại, tố cáo của người dân, đặc biệt là các vụ việc phức tạp, khiếu nại, tố cáo kéo dài.
Tại Kết luận số 69-KL/TW ngày 24/02/2020 của Ban Bí thư về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 33-CT/TW ngày 30/3/2009 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức và hoạt động của luật sư đã đặt ra yêu cầu hoàn thiện cơ chế, chính sách khuyến khích, thu hút luật sư tham gia hoạt động tư vấn pháp luật, nhất là hoạt động tư vấn giải quyết tranh chấp quốc tế, phục vụ hội nhập quốc tế, tư vấn các chính sách thu hút đầu tư, dự án kinh tế xã hội ở Trung ương và địa phương, trợ giúp pháp lý cho người nghèo và đối tượng chính sách.
Tại Chỉ thị số 29-CT/TU ngày 05/6/2020 của Ban Thường vụ Thành ủy về việc thực hiện Kết luận số 69-KL/TW ngày 24/02/2020 của Ban Bí thư về tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức và hoạt động luật sư cũng đã đề ra chủ trương: “Có cơ chế khuyến khích, thu hút luật sư tham gia hoạt động tư vấn pháp luật, tư vấn các chính sách thu hút đầu tư, dự án kinh tế - xã hội của thành phố, trợ giúp pháp lý cho người nghèo, đối tượng chính sách”.
Triển khai thực hiện Chỉ thị số 29-CT/TU, Sở Tư pháp đã tham mưu Ủy ban nhân dân thành phố ban hành Kế hoạch số 181/KH-UBND ngày 08/7/2020 về việc triển khai thực hiện Chỉ thị số 29-CT/TU ngày 05/6/2020 của Ban Thường vụ Thành ủy về thực hiện Kết luận số 69-KL/TW, trong đó có đề ra nhiệm vụ: “Xây dựng và phát triển đội ngũ luật sư ở thành phố đủ về số lượng, bảo đảm về chất lượng; nâng cao chất lượng tranh tụng của luật sư tại phiên toà, thúc đẩy hoạt động tư vấn pháp lý của luật sư, tạo điều kiện và khuyến khích luật sư tham gia công tác trợ giúp pháp lý cho người nghèo, đối tượng chính sách và công tác xã hội khác”.
Với nhu cầu pháp lý và các chỉ đạo, định hướng của Đảng và nhà nước, việc nghiên cứu, đánh giá tình hình sử dụng và nhu cầu phát triển đội ngũ luật sư bảo vệ lợi ích công là cần thiết cả về mặt lý luận và thực tiễn.
Thời gian qua, xác định hoạt động luật sư là một hoạt động nghề nghiệp, có vị trí, vai trò quan trọng trong xã hội, đáp ứng yêu cầu cung cấp dịch vụ pháp lý cho người dân, cơ quan tổ chức, doanh nghiệp, góp phần bảo vệ công lý, phục vụ công cuộc phát triển kinh tế - xã hội, hội nhập kinh tế - quốc tế, trật tự an toàn xã hội, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp ở thành phố; thành phố luôn đặc biệt quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, tạo điều kiện phát triển nghề luật sư, đồng thời, tăng cường quản lý đối với tổ chức, hoạt động luật sư theo tinh thần cải cách tư pháp. Đồng thời, quan tâm, bố trí nguồn ngân sách để hỗ trợ tổ chức và hoạt động luật sư, tạo điều kiện phát triển đội ngũ luật sư có năng lực, trình độ và kỹ năng hành nghề tham gia giúp địa phương trong các lĩnh vực: giải quyết khiếu nại, tố cáo, trợ giúp pháp lý, tham gia án chỉ định theo quy định của pháp luật về tố tụng, bảo vệ lợi ích của chính quyền, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội trong tình hình mới.
Từ năm 2020 đến năm 2024, trên địa bàn thành phố Hải Phòng, các công việc của cơ quan nhà nước sử dụng dịch vụ pháp lý của luật sư gồm: Luật sư tham gia án chỉ định theo quy định của pháp luật về tố tụng: 738 vụ; Hoạt động trợ giúp pháp lý: 69 vụ; Đại diện, giúp chính quyền địa phương tham gia các hoạt động tố tụng tại cơ quan tố tụng khi có yêu cầu, chủ yếu các vụ kiện hành chính: 05 vụ; Luật sư tham gia giúp Ủy ban nhân dân thành phố giải quyết kiến nghị của người dân: 3 vụ. Có thể thấy, vị trí, vai trò của luật sư Hải Phòng trong đời sống xã hội của thành phố được nâng lên, bằng những hoạt động nghề nghiệp của mình, luật sư đã góp phần đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ cải cách tư pháp trong thời kỳ mới, dần trở thành nhân tố quan trọng góp phần bảo vệ lợi ích công, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội, ổn định an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội và hội nhập kinh tế quốc tế trên địa bàn thành phố.
Tuy nhiên, hiện nay, về thể chế, Luật Luật sư và các văn bản hướng dẫn thi hành chưa có quy định về khái niệm “luật sư bảo vệ lợi ích công”, cơ chế huy động và sử dụng luật sư, chính sách, chế độ đối với luật sư tham gia bảo vệ lợi ích công (ngoại trừ quy định về luật sư tham gia trợ giúp pháp lý và luật sư tham gia án chỉ định). Do đó, các địa phương còn gặp khó khăn, hạn chế trong việc huy động, sử dụng đội ngũ luật sư tham gia bảo vệ lợi ích công. Luật sư bảo vệ lợi ích công tham gia các công việc mang tính đặc thù hỗ trợ nhà nước như: Tư vấn pháp luật cho các dự án kinh tế - xã hội ở địa phương; tư vấn, giải quyết các tranh chấp quốc tế mà Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương là một bên tranh chấp. Đây là những lĩnh vực đòi hỏi luật sư phải có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao, am hiểu ngoại ngữ, kinh tế quốc tế. Hiện nay, trên địa bàn thành phố số lượng luật sư đáp ứng được yêu cầu, có khả năng tham gia giải quyết tranh chấp quốc tế còn rất ít.
Việc chi trả kinh phí đối với luật sư tham gia án chỉ định của Đoàn Luật sư thành phố Hải Phòng còn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là ở giai đoạn điều tra. Mức thù lao thanh toán cho luật sư chỉ định, luật sư tham gia trợ giúp pháp lý hiện nay còn thấp, chưa tương xứng với công sức, thời gian và trách nhiệm mà các luật sư bỏ ra trong quá trình tham gia tố tụng, đặc biệt là đối với các vụ án phức tạp, kéo dài, yêu cầu nhiều công tác chuẩn bị và nghiên cứu hồ sơ.
Trong thời gian tới, nhằm phát triển chế định luật sư bảo vệ lợi ích công đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp trong tình hình mới, đề nghị Bộ Tư pháp xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Đề án phát triển đội ngũ luật sư bảo vệ lợi ích công, trong đó, có xác định rõ luật sư bảo vệ lợi ích công là luật sư tham gia vào các công việc nào của nhà nước, cơ chế, chính sách, mục tiêu, lộ trình để sử dụng và phát triển đội ngũ luật sư bảo vệ lợi ích công. Đề nghị Bộ Tài chính nghiên cứu, ban hành cơ chế tài chính phù hợp đối với luật sư khi tham gia các hoạt động bảo vệ lợi ích công, bảo đảm thu hút được luật sư có trình độ cao, có kỹ năng và kinh nghiệm trong đàm phán, tranh tụng, tham gia nhiều hơn vào việc bảo vệ lợi ích công trong đầu tư, thương mại cũng như tranh tụng quốc tế.
Minh Trang