Thời gian gần đây, ngày càng xuất hiện nhiều vụ việc học sinh, sinh viên bị “mất tích” sau đó cha, mẹ hoặc những người thân trong gia đình nhận được điện thoại của đối tượng tống tiền yêu cầu phải nộp một khoản tiền lớn mà nếu không thực hiện sẽ ảnh hưởng, thậm chí gây nguy hại đến sức khỏe hay tính mạng của con, em họ. Điều này khiến cho người dân và dư luận không ít hoang mang, lo lắng. Trong nhiều vụ việc “bắt cóc online” đã được cơ quan chức năng triệt phá, có những vụ việc đã xảy ra ở Hải Phòng.
Một số thủ đoạn thường gặp của “bắt cóc online”
Đối tượng mà tội phạm “bắt cóc online” hướng đến thường là học sinh, sinh viên, nhất là tân sinh viên mới nhập các trường đại học. Bởi thiếu sự đề phòng, thiếu kinh nghiệm sống nên họ dễ bị cuốn theo lời dụ dỗ hoặc hướng dẫn của người lạ, dẫn đến việc vô tình làm theo các yêu cầu mà không ý thức được rủi ro.
Thủ đoạn của tội phạm này thường là nắm rõ thông tin cá nhân của nạn nhân và và gia đình họ. Sau đó, chúng lên một “kịch bản” chi tiết, đồng thời giả danh cán bộ các cơ quan chức năng như Công an, Viện kiểm sát thông báo cho nạn nhân đã tham gia một đường dây tội phạm hoặc đường dây mua bán ma túy đang bị điều tra, truy bắt. Một thủ đoạn khác mà kẻ phạm tội sử dụng là đưa cho nạn nhân một gói hàng nhờ giao. Ngay sau đó, nạn nhân nhận được cuộc gọi từ những kẻ tự xưng là Công an cáo buộc gói hàng trên liên quan đến ma túy. Chúng tiếp tục hù dọa người giao hàng đã khai nhận chính nạn nhân là “người mua”, rồi ép buộc nạn nhân để gây hoang mang. Để chứng minh sự trong sạch của bản thân, nạn nhân được hướng dẫn phải tham gia vào một cuộc họp (online) do chúng lập ra đồng thời phải di chuyển lòng vòng đến một địa điểm do chúng chỉ định, “tự nhốt” mình trong một khách sạn, nhà nghỉ…; trong suốt quá trình đó phải gọi video để chúng giám sát liên tục và yêu cầu, thậm chí hăm dọa không được nói chuyện với bất kỳ ai. Sau khi có được hình ảnh, video call của sinh viên, nhóm lừa đảo liên hệ trực tiếp với phụ huynh như gửi hình ảnh, video gây tâm lý cho phụ huynh. Trong khi phụ huynh rơi vào tâm trạng hoang mang, lo lắng cho con, chúng liên tục gọi điện thúc ép, yêu cầu làm theo mọi chỉ dẫn, từ đó buộc phụ huynh chuyển tiền nhằm “chuộc con”. Do bị thao túng tâm lý, nhiều nạn nhân (cả phụ huynh và học sinh) rơi vào tình trạng hoang mang, sợ hãi và đã thực hiện theo mệnh lệnh một cách vô thức. Ngoài ra, các chiêu trò lừa đảo khác có thể là một lời mời hấp dẫn về việc làm “việc nhẹ, lương cao”, một “học bổng toàn phần” đáng mơ ước dành cho sinh viên từ một trường đại học nước ngoài gửi tới nhưng yêu cầu cần phải chứng minh tài chính…
Vì sao học sinh, sinh viên dễ mắc “bẫy bắt cóc online”?
Theo thống kê của cơ quan chức năng, trên thế giới hiện ghi nhận hơn 300 thủ đoạn lừa đảo trực tuyến. Tại Việt Nam, Bộ Công an tổng kết có 24 thủ đoạn phổ biến, trong đó nổi bật nhất là thủ đoạn mạo danh. Vấn đề đặt ra là, thời gian qua, trên các phương tiện thông tin đại chúng đã nhiều lần thông tin, cảnh báo về các phương thức, thủ đoạn của kẻ phạm tội. Các em trong lứa tuổi sinh viên - thường gọi là đối tượng “gen Z”- thông thường cũng là những người thành thạo về công nghệ. Vậy tại sao họ vẫn trở thành nạn nhân trong các vụ lừa đảo, “bắt cóc online” đó?
Có thể nhận thấy, “gen Z” tuy thành thạo về công nghệ nhưng thiếu kỹ năng phản biện, thiếu hiểu biết pháp luật… Đây chính là điểm yếu mà tội phạm mạng thường hướng tới. Nhiều bạn sống xa gia đình, ít kinh nghiệm xã hội nên khi bị gọi điện đe dọa dễ bị tin theo, dễ bị hoảng loạn và khi bị buộc giữ bí mật càng dễ rơi vào cái “bẫy” do tội phạm giăng sẵn trước đó.
Biện pháp phòng ngừa tội phạm “bắt cóc online”
Bản chất của thủ đoạn, hành vi “bắt cóc online” chính là hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản mà theo quy định trong Bộ luật Hình sự Việt Nam hiện hành thì phụ thuộc vào giá trị tài sản chiếm đoạt và các tình tiết khác, người phạm tội có thể bị phạt cải tạo không giam giữ; bị phạt tù từ 06 tháng đến 20 năm hoặc tù chung thân. Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị áp dụng hình thức phạt bổ sung, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề, làm công việc nhất định và tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản…
Để hạn chế tới mức thấp nhất tình trạng “bắt cóc online”, giảm thiểu những hệ lụy của vấn nạn này, trong thời gian tới, cần thực hiện đồng thời các biện pháp từ thông tin, tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng đến việc nhà trường, các cơ sở giáo dục tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên đề, mời lực lượng chức năng tuyên truyền cho học sinh, sinh viên hiểu rõ các thủ đoạn mà tội phạm hướng tới và trực tiếp giảng dạy kỹ năng ứng phó. Bên cạnh đó, nên chú trọng một số biện pháp nêu sau:
Một là, thực hiện nguyên tắc “3 không - 3 có”
Theo khuyến cáo của lực lượng chức năng, để tự bảo vệ trước tội phạm công nghệ cao, mọi người cần ghi nhớ nguyên tắc “3 không - 3 có”; theo đó, “3 không” là không vội tin, không vội làm theo, không tiết lộ thông tin cá nhân và “3 có” là: có kiểm tra, có cảnh giác, có bảo mật. Đặc biệt, luôn cần ghi nhớ, cơ quan Công an không mời, không triệu tập và yêu cầu chuyển tiền qua điện thoại nên cần giữ bình tĩnh, tuyệt đối không hoảng loạn khi nhận được các cuộc gọi tự xưng Công an hay Viện kiểm sát.
Hai là, cần có “bản lĩnh số” để thoát “bẫy bắt cóc online”
Khi nhận được cuộc gọi của những kẻ mạo danh, kể cả khi đối tượng đưa ra Giấy triệu tập, Lệnh triệu tập giả hoặc gọi video có người mặc đồng phục của ngành chức năng để dọa dẫm cũng cần bình tĩnh, tránh hoảng loạn và tuyệt đối không ngoan ngoãn làm theo yêu cầu. Hoặc khi nhận được yêu cầu kết bạn trên các nền tảng xã hội, cần rèn “bản lĩnh số” bằng cách không vội vàng kết bạn với những tài khoản lạ, không chấp nhận cuộc hẹn trực tiếp với người mới quen trên mạng xã hội khi chưa hiểu biết đầy đủ về đối tượng đó.
Bản thân mỗi người, nhất là học sinh, sinh viên tự trang bị kiến thức cho mình những kiến thức, kỹ năng cần thiết để tạo sức “đề kháng” với thủ đoạn “bắt cóc online”. Việc đọc thêm sách báo, tìm hiểu về quy định pháp luật cũng là cách có thêm bản lĩnh để phòng ngừa những thủ đoạn nêu trên. Không ai bảo vệ các em tốt nhất bằng sự tỉnh táo của chính các em. Khi nhận được một cuộc gọi lạ hay một văn bản có liên quan đến cá nhân nên có sự kiểm chứng cẩn thận kỹ lưỡng, tuyệt đối không vội vàng cung cấp thông tin cá nhân của bản thân hay người thân trong gia đình, không truy cập vào các đường link lạ hay chuyển tiền khi chưa hiểu rõ về người yêu cầu cung cấp.
Ba là, luôn bảo mật thông tin cá nhân và cần thiết có sự kết nối, chia sẻ với những người thân
Nên hạn chế việc chia sẻ các thông tin cá nhân của bản thân và gia đình trên các nền tảng xã hội. Đôi khi, một tấm vé máy bay khi đi du lịch, một cuốn hộ chiếu khi đi nước ngoài… được “khoe” trên mạng xã hội đã vô tình trở thành miếng “mồi” cho tội phạm hướng tới. Và trên hết, rất cần sự gắn kết, chia sẻ, kết nối yêu thương của các thành viên trong mỗi gia đình hay thầy cô, bạn bè trong một lớp học, trường học… Sự kết nối ấy sẽ là tấm “lá chắn” hữu hiệu nhất để các em sẵn sàng, chủ động chia sẻ thông tin với cha mẹ, thầy cô, bạn bè hay những người mà các em tin tưởng để kịp thời ngăn chặn những âm mưu, ý đồ xấu từ sớm, từ đó giúp các em được an toàn trong gia đình hay chính môi trường học tập của mình.
Phạm Liên