Trong bối cảnh đẩy mạnh sắp xếp, tổ chức lại bộ máy, đẩy mạnh phân cấp phân quyền, chuyển giao nhiệm vụ giữa các cấp, do chưa có văn bản quy phạm pháp luật quy định cụ thể, chi tiết việc phân định nhiệm vụ, quyền hạn giữa các cơ quan, các cấp chính quyền địa phương trong phạm vi cả nước cũng như trong các lĩnh vực tư pháp. Vì vậy, việc triển khai nhiệm vụ quản lý nhà nước và thực hiện nhiệm vụ tư pháp của các cơ quan, đơn vị trong toàn ngành tư pháp còn rất lúng túng, việc phục vụ người dân, doanh nghiệp có thể bị gián đoạn, không kịp thời, không đáp ứng được yêu cầu về lộ trình, tiến độ và mục tiêu về hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả mà Đảng và nhà nước đã đặt ra.

Xuất phát từ những căn cứ chính trị, pháp lý, thực tiễn và những chỉ đạo sát sao của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ tại các văn bản nêu trên, Bộ Tư pháp xây dựng Nghị định phân cấp, phân định thẩm quyền trong lĩnh vực tư pháp khi tổ chức chính quyền địa phương hai cấp.

Xây dựng dự thảo Nghị định với mục tiêu việc phân định thẩm quyền thực hiện các nhiệm vụ tư pháp phải được quy định rõ ràng, cụ thể, đúng nguyên tắc “một cơ quan thực hiện nhiều việc và một việc chỉ giao cho một cơ quan chủ trì thực hiện và chịu trách nhiệm chính”; nâng vai trò tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương, nhất là trách nhiệm của người đứng đầu; Bảo đảm cải cách hành chính, đơn giản hoá tối đa thủ tục hành chính trong lĩnh vực tư pháp; Bảo đảm tổ chức bộ máy tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả và sự thống nhất, thông suốt của nền hành chính nhà nước từ Trung ương đến cấp xã.; Ban hành văn bản kịp thời để đáp ứng tiến độ đề ra theo chỉ đạo của Đảng, Chính phủ. Theo đó, văn bản phải được ban hành để có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/07/2025.

Bộ Tư pháp đã tổ chức đăng tải lấy ý kiến nhân dân, đồng thời lấy ý kiến bằng văn bản các bộ, ngành, địa phương về dự thảo Nghị định, với nội dung cơ bản sau:

 

Về nguyên tắc phân cấp, phân định thẩm quyền

Trên cơ sở các chỉ đạo của Đảng, pháp luật của nhà nước về việc thực hiện phân cấp, phân quyền trong quá trình sắp xếp, tổ chức bộ máy Điều 2 của Nghị định đã xác định các nội về phân cấp, phân quyền đối với lĩnh vực tư pháp phải đảm bảo đồng thời bốn nguyên tắc sau:

Một là, bảo đảm phù hợp với quy định của Hiến pháp và bảo đảm cơ sở pháp lý cho hoạt động bình thường, liên tục, thông suốt của các cơ quan; không để gián đoạn công việc, không để chồng chéo, trùng lặp hoặc bỏ sót chức năng, nhiệm vụ, lĩnh vực, địa bàn; không làm ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của xã hội, người dân, doanh nghiệp.

Hai là, bảo đảm không làm gián đoạn việc thực hiện điều ước quốc tế, thỏa thuận quốc tế và không làm ảnh hưởng đến việc thực hiện các cam kết quốc tế của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Ba là, việc phân cấp, phân định thẩm quyền bảo đảm nguyên tắc chính quyền cấp xã mới đảm nhận các nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền cấp xã và nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền cấp huyện hiện nay, trực tiếp phục vụ người dân, tổ chức, doanh nghiệp trên địa bàn.

Bốn là, bảo đảm quyền con người, quyền công dân; bảo đảm công khai, minh bạch, tạo điều kiện thuận lợi cho cá nhân, tổ chức trong việc tiếp cận thông tin, thực hiện các quyền, nghĩa vụ và các thủ tục theo quy định của pháp luật.

 

Về phân định thẩm quyền trong lĩnh vực tư pháp

 

- Đối với phân định thẩm quyền triển khai các nhiệm vụ cụ thể: cơ bản các nhiệm vụ cụ thể đang do Ủy ban nhân dân (UBND) cấp huyện thực hiện được phân định, chuyển giao cho UBND cấp xã tiếp tục thực hiện; theo đó, chính quyền địa phương cấp xã mới đảm nhận các nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cấp xã và nhiệm vụ quyền hạn của chính quyền địa phương cấp huyện hiện nay. Cụ thể:

+ Đối với lĩnh vực hộ tịch: Dự thảo Nghị định quy định việc phân định thẩm quyền theo hướng thẩm quyền đăng ký hộ tịch của UBND cấp huyện được chuyển  giao cho UBND cấp xã. Việc phân định thẩm quyền này cũng nhằm cải cách tối đa thủ tục hành chính, giảm chi phí, tạo thuận lợi cao nhất cho người dân.

+ Đối với lĩnh vực nuôi con nuôi: chuyển giao hoàn toàn các nhiệm của UBND cấp huyện cho cấp xã tiếp tục thực hiện.

+ Đối với lĩnh vực công chứng: theo quy định của pháp luật về công chứng thì các quy định liên quan đến tổ chức hành nghề công chứng đều quy định gắn với địa bàn cấp huyện trước đây được thay bằng yêu cầu gắn với địa bàn cấp xã.

+ Đối với lĩnh vực chứng thực: thẩm quyền và trách nhiệm chứng thực của UBND cấp xã  được bổ sung thêm nhiệm vụ chứng thực chữ ký của người dịch trong các giấy tờ, văn bản từ tiếng người ngoài sang tiếng Việt, từ tiếng Việt sang tiếng nước ngoài vì nhiệm vụ này hiện đang do UBND cấp huyện thực hiện.

- Đối với phân định thẩm quyền về trách nhiệm quản lý nhà nước: về cơ bản, các nhiệm vụ, quyền hạn của UBND cấp tỉnh, UBND cấp huyện được quy định tại các văn bản quy phạm pháp luật tương đối tương đồng nhau; vì thế hầu hết các nhiệm vụ liên quan đến quản lý nhà nước của UBND trong các lĩnh vực sẽ “tự tiêu” khi không tổ chức chính quyền cấp huyện. Đối với một số nhiệm vụ có tính chất nghiệp vụ của chính quyền cấp huyện, dự thảo Nghị định cơ bản quy định giao UBND cấp xã thực hiện; chỉ chuyển giao cho UBND cấp tỉnh thực hiện đối với nhiệm vụ đang thực hiện, nhiệm vụ có tính chất phức tạp. Đồng thời bổ sung cho UBND cấp tỉnh các nhiệm vụ mới như:

+ Trong lĩnh vực hộ tịch, việc thu hồi, hủy bỏ giấy tờ hộ tịch, nội dung đăng ký hộ tịch trái quy định pháp luật do UBND cấp huyện thực hiện trước thời điểm Nghị định này có hiệu lực, UBND cấp xã thực hiện, trừ trường hợp kết hôn trái pháp luật theo quy định của Luật Hôn nhân và gia đình, quyết định việc thu hồi, hủy bỏ giấy tờ hộ tịch, nội dung đăng ký hộ tịch do Sở Tư pháp thực hiện … được chuyển giao cho UBND cấp tỉnh thực hiện.

Đối với nhiệm vụ thanh tra mà Sở Tư pháp đang thực hiện, để đảm bảo tính thống nhất với Luật Thanh tra (thay thế) dự kiến thông qua tại kỳ 9, tháng 5/2025, dự thảo Nghị định đã quy định theo hướng lược bỏ trách nhiệm thanh tra của Sở Tư pháp trong tất cả các lĩnh vực tư pháp.

+ Trong lĩnh vực phổ biến giáo dục pháp luật; hòa giải cơ sở; trợ giúp pháp lý, để bảo đảm phân định rõ thẩm quyền, trách nhiệm của các cấp chính quyền, dự thảo Nghị định đã quy định cụ thể về: Xã hội hóa công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, báo cáo viên pháp luật, trách nhiệm của UBND các cấp trong quản lý nhà nước về hòa giải ở cơ sở, Trung tâm trợ giúp pháp lý.

+ Trong lĩnh vực bồi thường nhà nước: dự thảo Nghị định quy định cụ thể cơ quan giải quyết bồi thường đối với hành vi gây thiệt hại xảy ra sau ngày 01 tháng 7 năm 2025; trên cơ sở đó, quy định đối với nhóm nhiệm vụ do UBND cấp nào thực hiện thì cấp đó có trách niệm bồi thường khi người dân, cơ quan, tổ chức có yêu cầu giải quyết bồi thường trong trường hợp hành vi gây thiệt hại của UBND cấp huyện thực hiện trước ngày 01/7/2025.

 

 

Về phân cấp thẩm quyền thuộc lĩnh vực tư pháp cho UBND cấp tỉnh

 

Để đảm bảo thực hiện đúng chủ trương“địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”, phát huy tính chủ động, sáng tạo của chính quyền địa phương, dự thảo Nghị định đẩy mạnh việc phân cấp từ thẩm quyền của Bộ Tư pháp cho UBND cấp tỉnh thực hiện một số nhiệm vụ thuộc lĩnh vực quản lý  nhà nước, như:

- Trong lĩnh vực nuôi con nuôi: phân cấp thẩm quyền cấp giấy xác nhận người nhận con nuôi có đủ điều kiện nuôi con nuôi từ thẩm quyền của Bộ Tư pháp cho UBND cấp tỉnh;

- Trong lĩnh vực đấu giá tài sản: phân cấp 03 nội dung từ thẩm quyền của Bộ Tư pháp trong việc cấp, cấp lại, thu hồi Chứng chỉ hành nghề đấu giá cho UBND cấp tỉnh;

- Trong lĩnh vực trọng tài thương mại: phân cấp 10 nội dung từ thẩm quyền của Bộ Tư pháp trong việc thành lập, đăng ký hoạt động Trung tâm trọng tài; Thay đổi nội dung Giấy phép thành lập Trung tâm trọng tài, Giấy đăng ký hoạt động của Trung tâm trọng tài trong trường hợp thay đổi người địa diện theo pháp luật, đặt trụ sở; Cấp lại Giấy phép thành lập Trung tâm trọng tài; Thu hồi Giấy phép thành lập, Giấy đăng ký hoạt động của Trung tâm trọng tài…

- Trong lĩnh vực luật sư: phân cấp từ 05 nội dung từ thẩm quyền của Bộ Tư pháp trong hợp nhất, sáp nhật công ty luật nước ngoài; Chuyển đổi chi nhánh của tổ chức hành nghề luật sư nước ngoài thành công ty luật trách nhiệm hữu hạn 100% vốn nước ngoài tại Việt Nam; chuyển đổi công ty luật nước ngoài thành công ty luật Việt Nam; chấm dứt hoạt động của chi nhánh, công ty luật nước ngoài cho UBND cấp tỉnh.

Khi thực hiện việc phân cấp dẫn đến cần phải thay đổi trình tự, thủ tục, thẩm quyền đang được quy định trong VBQPPL của cơ quan nhà nước cấp trên. Do vậy, để bảo đảm các thủ tục hành chính của người được thực hiện thông suốt, không bị ách tắc, dự thảo Nghị định đã quy định cụ thể trình tự, thủ tục thực hiện, thành phần hồ sơ, thời hạn giải quyết các thủ tục hành chính đối với từng loại thủ tục, bảo đảm yêu cầu về cải cách hành chính theo hướng giảm thủ tục hành chính, không quy định thêm thành phần hồ sơ, không tăng thêm yêu cầu, điều kiện, thời gian giải quyết thủ tục đang áp dụng.

Về  hiệu lực thi hành và quy định chuyển tiếp

 

- Về hiệu lực thi hành: để đảm bảo triển khai thi hành các văn bản liên quan đến tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp (không tổ chức chính quyền cấp huyện), Nghị định quy định có hiệu lực đồng thời với Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp, Luật Tổ chức Chính quyền địa phương và một số VBQPPL khác có liên quan đang được xây dựng để có hiệu lực thi hành vào ngày 01/7/2025. Đồng thời, quy định cụ thể thời điểm hết hiệu lực của Nghị định là 28/02/2027, đây là thời điểm hết hiệu lực của Nghị quyết số 190/2025/QH15.

- Về quy định chuyển tiếp: Nghị định quy định các trường hợp, hệ quả pháp lý và trách nhiệm của UBND cấp tỉnh, UBND cấp xã, Sở Tư pháp và các cơ quan tổ chức khác có liên quan thực hiện nhiệm vụ thuộc tất cả các lĩnh vực tư pháp khi không tổ chức chính quyền cấp huyện.

Minh Thư