Hiện nay, một số ngành nghề cho phép được sử dụng lao động là trẻ em, người chưa thành niên. Vậy, khi sử dụng người lao động chưa thành niên thì người sử dụng lao động cần lưu ý điều gì?
1. Thế nào là người lao động chưa thành niên?
Theo Điều 143 Bộ luật Lao động năm 2019, lao động chưa thành niên là người lao động chưa đủ 18 tuổi.
2. Nguyên tắc sử dụng lao động chưa thành niên
Điều 144 Bộ luật Lao động năm 2019 quy định 4 nguyên tắc khi sử dụng lao động chưa thành niên, bao gồm:
- Lao động chưa thành niên chỉ được làm công việc phù hợp với sức khỏe để bảo đảm sự phát triển thể lực, trí lực, nhân cách.
- Người sử dụng lao động khi sử dụng lao động chưa thành niên có trách nhiệm quan tâm chăm sóc người lao động về các mặt lao động, sức khỏe, học tập trong quá trình lao động.
- Khi sử dụng lao động chưa thành niên, người sử dụng lao động phải có sự đồng ý của cha, mẹ hoặc người giám hộ; lập sổ theo dõi riêng, ghi đầy đủ họ tên, ngày tháng năm sinh, công việc đang làm, kết quả những lần kiểm tra sức khỏe định kỳ và xuất trình khi cơ quan nhà nước có thẩm quyền yêu cầu.
- Người sử dụng lao động phải tạo cơ hội để lao động chưa thành niên được học văn hóa, giáo dục nghề nghiệp, đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề.
3. Quy định về sử dụng lao động chưa đủ 15 tuổi làm việc
Việc sử dụng người chưa đủ 15 tuổi làm việc được hướng dẫn cụ thể tại Chương II Thông tư 09/2020/TT-BLĐTBXH ngày 12/11/2020 hướng dẫn Bộ luật Lao động về lao động chưa thành niên. Khi sử dụng lao động chưa đủ 15 tuổi, người sử dụng lao động phải tuân theo quy định sau đây:
- Phải giao kết hợp đồng lao động bằng văn bản với người chưa đủ 15 tuổi và người đại diện theo pháp luật của người đó;
- Bố trí giờ làm việc không ảnh hưởng đến thời gian học tập của người chưa đủ 15 tuổi;
- Phải có giấy khám sức khỏe của cơ sở khám bệnh, chữa bệnh có thẩm quyền xác nhận sức khỏe của người chưa đủ 15 tuổi phù hợp với công việc và tổ chức kiểm tra sức khỏe định kỳ ít nhất một lần trong 06 tháng;
- Bảo đảm điều kiện làm việc, an toàn, vệ sinh lao động phù hợp với lứa tuổi.
4. Thời giờ làm việc của người chưa thành niên
Điều 146 Bộ luật Lao động năm 2019 quy định thời giờ làm việc của người chưa thành niên như sau:
- Thời giờ làm việc của người chưa đủ 15 tuổi không được quá 04 giờ trong 01 ngày và 20 giờ trong 01 tuần; không được làm thêm giờ, làm việc vào ban đêm.
- Thời giờ làm việc của người từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi không được quá 08 giờ trong 01 ngày và 40 giờ trong 01 tuần.
Người từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi có thể được làm thêm giờ, làm việc vào ban đêm trong một số nghề, công việc theo danh mục do Bộ trưởng Bộ LĐ-TBXH ban hành (nêu tại mục 5.3 dưới đây).
5. Các công việc được tuyển dụng, sử dụng lao động chưa thành niên
5.1. Các công việc được tuyển dụng, sử dụng người từ dưới 13 tuổi
Theo khoản 3 Điều 145 Bộ luật Lao động năm 2019, người sử dụng lao động chỉ được tuyển dụng và sử dụng người chưa đủ 13 tuổi làm các công việc sau đây: công việc nghệ thuật, thể dục, thể thao nhưng không làm tổn hại đến sự phát triển thể lực, trí lực, nhân cách của người chưa đủ 13 tuổi.
Việc tuyển dụng, sử dụng lao động dưới 13 tuổi phải có sự đồng ý của cơ quan chuyên môn về lao động thuộc Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh.
5.2. Các công việc được tuyển dụng và sử dụng người từ đủ 13 tuổi đến dưới 15 tuổi
Người sử dụng lao động chỉ được tuyển dụng và sử dụng người từ đủ 13 tuổi đến dưới 15 tuổi vào làm các công việc nhẹ theo quy định tại khoản 3 Điều 143 Bộ luật Lao động 2019, bao gồm:
- Biểu diễn nghệ thuật.
- Vận động viên thể thao.
- Lập trình phần mềm.
- Các nghề truyền thống: chấm men gốm; cưa vỏ trai; làm giấy dó; làm nón lá; chấm nón; dệt chiếu; làm trống; dệt thổ cẩm; thêu thổ cẩm; làm bún gạo; làm miến; làm giá đỗ; làm bánh đa; dệt tơ tằm; se sợi hoa sen; vẽ tranh sơn mài, se nhang, làm vàng mã (trừ các công đoạn có sử dụng hóa chất độc hại như sơn ta, hóa chất tẩy rửa, hóa chất dùng để ướp màu, hóa chất tạo mùi, tạo tàn nhang cong…).
- Các nghề thủ công mỹ nghệ: thêu ren; mộc mỹ nghệ; làm lược sừng; làm tranh dân gian (tranh Đông Hồ, tranh Hàng Trống…); nặn tò he; làm tranh khắc gỗ, biểu tranh lụa; nhặt vỏ sò, điệp để gắn trên tranh mỹ nghệ; mài đánh bóng tranh mỹ nghệ; xâu chuỗi tràng hạt kết cườm, đánh bóng trang sức mỹ nghệ; làm rối búp bê; làm thiếp mừng các sản phẩm từ giấy nghệ thuật trang trí trên thiếp mừng; làm khung tranh mô hình giấy, hộp giấy, túi giấy.
- Đan lát, làm các đồ gia dụng, đồ thủ công mỹ nghệ từ nguyên liệu tự nhiên như: mây, tre, nứa, dừa, chuối, bèo lục bình, đay, cói, quế, guột, đót, lá nón.
- Gói nem, gói kẹo, gói bánh (trừ việc vận hành hoặc sử dụng các máy, thiết bị, dụng cụ đóng gói).
- Nuôi tằm.
- Làm cỏ vườn rau sạch; thu hoạch rau, củ, quả sạch theo mùa.
- Chăn thả gia súc tại nông trại.
- Phụ gỡ lưới cá, đan lưới cá, phơi khô thủy sản.
- Cắt chỉ, đơm nút, thùa khuyết, đóng gói vào hộp các sản phẩm dệt thủ công.
5.3. Các công việc được tuyển dụng và sử dụng người từ đủ 13 tuổi đến dưới 15 tuổi
Theo quy định của Bộ luật Lao động năm 2019, người sử dụng lao động có thể tuyển dụng, sử dụng người từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi tham gia lao động trừ các công việc hoặc các nơi cấm sử dụng lao động từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi quy định tại Điều 147 Bộ luật Lao động năm 2019 (nêu tại mục 6 dưới đây).
* Nghề, công việc người từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi có thể được làm thêm giờ
- Biểu diễn nghệ thuật.
- Vận động viên thể thao.
- Viết văn, viết báo.
- Lập trình phần mềm.
- Các nghề truyền thống: chấm men gốm; làm giấy dó; làm nón lá; se nhang; chấm nón; dệt chiếu; làm trống; dệt thổ cẩm; thêu thổ cẩm; làm bún gạo; làm miến; làm giá đỗ; làm bánh đa; dệt tơ tằm; se sợi hoa sen.
- Các nghề thủ công mỹ nghệ: thêu ren; mộc mỹ nghệ; làm lược sừng; làm tranh dân gian (tranh Đông Hồ, tranh Hàng Trống…); nặn tò he; làm tranh khắc gỗ, biểu tranh lụa; nhặt vỏ sò, điệp... để gắn trên tranh mỹ nghệ; xâu chuỗi tràng hạt kết cườm; làm rối búp bê; làm thiếp mừng các sản phẩm từ giấy nghệ thuật trang trí trên thiếp mừng; làm khung tranh mô hình giấy, hộp giấy, túi giấy.
- Đan lát, làm các đồ gia dụng, đồ thủ công mỹ nghệ từ nguyên liệu tự nhiên như: mây, tre, nứa, dừa, chuối, bèo lục bình, đay, cói, quế, guột, đót, lá nón.
- Gói nem, gói kẹo, gói bánh (trừ trường hợp vận hành hoặc sử dụng các máy, thiết bị, dụng cụ đóng gói).
- Cắt chỉ, đơm nút, thùa khuyết, đóng gói vào hộp các sản phẩm dệt thủ công.
- Đưa tin, thư bưu phẩm, bưu kiện; đóng gói bưu phẩm.
- Bán hàng tận nhà; bán hàng qua điện thoại; bán hàng trực tuyến.
- Đánh giày; chế biến, bán hàng thực phẩm trên hè phố.
- Gia sư; quét dọn, giúp việc trong các gia đình; phụ giúp vệ sinh nhà cửa.
- Bảo vệ, trông xe các cơ quan, doanh nghiệp, nhà hàng.
- Thu tiền từ máy bán hàng tự động, ghi số từ các đồng hồ; thu ngân, bán hàng trong siêu thị.
- Công việc trong nhà hàng, quán ăn, quán cà phê: lễ tân, pha chế đồ uống, phụ bàn, phụ bếp, đầu bếp, tạp vụ.
- Công việc văn phòng: photo, đánh máy, trực điện thoại.
- Dịch vụ bán hàng: quần áo, giày dép, sách báo, tạp hóa.
- Sơ chế nông sản: phân loại, gọt vỏ, bóc vỏ, tách nhân, đóng gói.
- Làm cỏ vườn rau sạch; thu hoạch rau, củ, quả sạch theo mùa.
- Nuôi gia súc, gia cầm, nuôi giun, dế, côn trùng không độc hại, nguy hiểm.
* Nghề, công việc người từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi có thể được làm ban đêm
- Biểu diễn nghệ thuật.
- Vận động viên thể thao.
6. Công việc và nơi làm việc cấm sử dụng người lao động từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi
Theo điều Điều 147 Bộ luật Lao động năm năm 2019, công việc và nơi làm việc cấm sử dụng người lao động từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi quy định như sau:
6.1. 08 loại công việc cấm sử dụng người lao động từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi
- Mang, vác, nâng các vật nặng vượt quá thể trạng của người chưa thành niên;
- Sản xuất, kinh doanh cồn, rượu, bia, thuốc lá, chất tác động đến tinh thần hoặc chất gây nghiện khác;
- Sản xuất, sử dụng hoặc vận chuyển hóa chất, khí gas, chất nổ;
- Bảo trì, bảo dưỡng thiết bị, máy móc;
- Phá dỡ các công trình xây dựng;
- Nấu, thổi, đúc, cán, dập, hàn kim loại;
- Lặn biển, đánh bắt thủy, hải sản xa bờ;
- Công việc khác gây tổn hại đến sự phát triển thể lực, trí lực, nhân cách của người chưa thành niên.
6.2. 05 nơi làm việc cấm sử dụng người lao động từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi
- Dưới nước, dưới lòng đất, trong hang động, trong đường hầm;
- Công trường xây dựng;
- Cơ sở giết mổ gia súc;
- Sòng bạc, quán bar, vũ trường, phòng hát karaoke, khách sạn, nhà nghỉ, cơ sở tắm hơi, cơ sở xoa bóp; điểm kinh doanh xổ số, dịch vụ trò chơi điện tử;
- Nơi làm việc khác gây tổn hại đến sự phát triển thể lực, trí lực, nhân cách của người chưa thành niên.