Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân khi muốn chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi người đó chết. Tuy nhiên, trên thực tế có nhiều trường hợp di chúc bị che giấu nhằm các mục đích khác nhau, khiến cho quyền định đoạn tài sản sau khi chết của cá nhân không được thực hiện trên thực tế. Bài viết dưới đây phân tích các quy định của pháp luật về di chúc và chế tài xử lý hành vi che giấu di chúc của người khác.

1. Khái niệm di chúc

Di chúc là hình thức thể hiện ý chí muốn chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi người để lại di chúc chết (căn cứ Điều 624, Bộ luật Dân sự năm 2015).

Do đó, chỉ những người có tên trong di chúc mới được hưởng di sản thừa kế trừ các đối tượng được hưởng thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc tại Điều 644 Bộ luật Dân sự 2015 dưới đây: Con chưa thành niên; Cha, mẹ; Vợ, chồng; Con thành niên mà không có khả năng lao động.

Các đối tượng này sẽ vẫn được hưởng phần di sản thừa kế bằng 2/3 của một suất của một người thừa kế nếu di sản được chia theo pháp luật dù không có tên trong di chúc hoặc có tên nhưng ít hơn 2/3 suất đó.

2. Hiệu lực của di chúc

Hiệu lực của di chúc là giá trị pháp lý của di chúc được thực hiện trên thực tế theo đúng nội dung của di chúc, phù hợp với các quy định của pháp luật. Điều 643, Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định như sau:

- Di chúc có hiệu lực pháp luật từ thời điểm mở thừa kế.

- Di chúc không có hiệu lực pháp luật toàn bộ hoặc một phần trong các trường hợp sau:

Thứ nhất, người thừa kế theo di chúc chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; cơ quan, tổ chức được chỉ định là người thừa kế không còn vào thời điểm mở thừa kế.

Thứ hai, trong trường hợp có nhiều người thừa kế theo di chúc mà có một người chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc, một trong nhiều cơ quan, tổ chức được chỉ định hưởng thừa kế theo di chúc không còn vào thời điểm mở thừa kế thì chỉ phần di chúc liên quan đến cá nhân, cơ quan, tổ chức này không có hiệu lực pháp luật.

Thứ ba, di chúc không có hiệu lực pháp luật nếu di sản để lại cho người thừa kế không còn vào thời điểm mở thừa kế; nếu di sản để lại cho người thừa kế chỉ còn một phần thì phần di chúc về phần di sản còn lại vẫn có hiệu lực pháp luật.

Thứ tư, khi di chúc có một phần không hợp pháp mà không ảnh hưởng đến hiệu lực của các phần còn lại thì chỉ phần đó không có hiệu lực pháp luật.

Thứ năm, khi một người để lại nhiều bản di chúc đối với một tài sản thì bản di chúc sau cùng có hiệu lực pháp luật.

Di chúc là một hành vi pháp lý đơn phương, do vậy, di chúc cũng như các loại giao dịch dân sự khác phải đáp ứng được những điều kiện pháp luật quy định (từ Điều 627 đến Điều 631 Bộ luật Dân sự năm 2015). Nếu không thỏa mãn các điều kiện luật định về hiệu lực, thì di chúc không có giá trị pháp lý. Quyền lập di chúc của cá nhân luôn được pháp luật bảo hộ, nhưng quyền tự do lập di chúc của cá nhân phải được thực hiện trong khuôn khổ pháp luật và không trái đạo đức xã hội. Di chúc hợp pháp không chỉ thể hiện quyền của người lập di chúc mà còn bảo đảm quyền thừa kế của người thừa kế theo di chúc.

3. Hậu quả của việc che giấu di chúc

Di chúc có hiệu lực từ thời điểm mở thừa kế - thời điểm người để lại di sản thừa kế chết. Do đó, thực tế có nhiều người biết được thông tin về di chúc nhưng do không thuộc trường hợp được hưởng, không được hưởng nhiều di sản thừa kế… nên đã che giấu di chúc.

Căn cứ điểm d, khoản 1, Điều 621 Bộ luật Dân sự năm 2015, người có hành vi che giấu di chúc sẽ không được quyền hưởng di sản nếu mục đích che giấu nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ di sản trái với ý chí của người để lại di sản.

Như vậy, trong trường hợp người che giấu di chúc để hưởng di sản (dù là một phần hoặc toàn bộ di sản) mà không theo mong muốn của người để lại di chúc thì sẽ không được hưởng di sản theo di chúc. Tuy nhiên, những người này vẫn được hưởng di sản, nếu người để lại di sản đã biết hành vi của những người đó, nhưng vẫn cho họ hưởng di sản theo di chúc.