“Học tập suốt đời” là xu thế phát triển tất yếu ở hầu hết các quốc gia trong khu vực và trên thế giới. Việc không ngừng học hỏi, tiếp thu tri thức mới luôn là “chìa khóa” giúp con người thích nghi, phát triển và tạo ra những giá trị bền vững cho xã hội.

Tháng 3 năm 2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã có bài phát biểu về “Học tập suốt đời” trong đó nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc học tập thường xuyên đối với sự phát triển của mỗi cá nhân và sự phồn vinh của đất nước. Tổng Bí thư Tô Lâm đã viết: “Học tập suốt đời không phải là vấn đề mới”. Cái mới đó là “cách mạng khoa học công nghệ đã và đang diễn ra mạnh mẽ trên quy mô toàn cầu, tạo nên sự biến cách to lớn trong đời sống xã hội, đặt ra những yêu cầu mới, nhu cầu mới, nhiệm vụ mới, suy nghĩ mới, hành động mới với mỗi người dân Việt Nam…”.

Trong những năm đầu thế kỷ XX, đất nước bước vào công cuộc đổi mới, tinh thần “học tập suốt đời” càng được nhấn mạnh như một điều kiện tiên quyết để hội nhập sâu rộng với thế giới. Bước vào “kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ rõ: Trước bối cảnh khoa học công nghệ đang phát triển mạnh mẽ, việc “học tập suốt đời” không chỉ giúp mỗi cá nhân nâng cao năng lực, mà còn tạo nền tảng để đất nước tận dụng tối đa thời cơ, đưa Việt Nam vững bước vào kỷ nguyên phát triển mới.

 “Học tập suốt đời” và những nhiệm vụ đặt ra trong giai đoạn hiện nay

Cùng với quá trình đổi mới của đất nước, các mô hình giáo dục ở nước ta đã và đang từng bước hoàn thiện và có xu hướng chuyển đổi từ mô hình giáo dục truyền thống sang mô hình giáo dục mới như: mô hình học suốt đời, mô hình giáo dục mở, mô hình giáo dục cá biệt hóa, mô hình công nghiệp giáo dục; mô hình không gian giáo dục chung; mô hình nhà trường điện tử... Trong số đó, mô hình “học tập suốt đời” đã trở thành xu thế chung trong bước chuyển về giáo dục ở nhiều nước trên thế giới. Để “học tập suốt đời”, có nhiều nhiệm vụ khác nhau trong đó cần chú trọng một số nhiệm vụ trọng tâm:

Một là, coi trọng vai trò của nhà giáo dục trong hệ thống học tập suốt đời là người dẫn dắt, định hương các nguồn tri thức. Trong hệ thống giáo dục truyền thống, người thầy được coi là nguồn cung cấp tri thức duy nhất. Điều này xuất phát từ việc coi trọng sự ghi nhớ, học thuộc lòng đã được tiến hành trong khoảng thời gian dài ở Việt Nam. Hệ thống này không còn phù hợp với việc cung cấp tri thức và năng lực cần thiết để người học thành công, nhất là trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập và phát triển của đất nước hiện nay. Tại Nghị quyết số 29-NQ/TƯ Hội nghị Trung ương 8 khóa XI ngày 04-11-2013 “Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”, Đảng ta đã xác định quan điểm chỉ đạo: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học”. Theo đó, vai trò của nhà quản lý giáo dục không chỉ là cung cấp thông tin mà cần chuyển đổi sang người định hướng, dẫn dắt các nguồn tri thức.

Hai là, để“học tập suốt đời”, người học có thể là bất kì ai, học ở bất kỳ đâu, trong nhà trường và cả ngoài nhà trường. Đây là điểm khác biệt so với hệ thống giáo dục truyền thống khi đối tượng người học ở đây chỉ là học sinh, sinh viên trong nhà trường. Mô hình hệ thống “học tập suốt đời” không đơn thuần nói đến một hoạt động cụ thể của một cá nhân mà hàm ý về một triết lý trong việc học, đó là: Học tập là quá trình liên tục, xuyên suốt mọi giai đoạn, mọi lứa tuổi trong đời mỗi con người nhằm phục vụ cho nhu cầu của mọi cá nhân, gia đình, đồng thời đóng góp tích cực cho cộng đồng và xã hội. Với triết lý đó, mô hình hệ thống “học tập suốt đời” có phạm vi bao phủ rất rộng. Nó vừa bao gồm giáo dục chính quy (với đối tượng người học trong nhà trường) và cả giáo dục không chính quy (với tất cả các đối tượng ngoài nhà trường), từ đơn giản nhất là học để xóa mù chữ, sau xóa mù chữ, bổ túc văn hóa cho đến các bậc cao hơn như cao đẳng, đại học, sau đại học, các chương trình giáo dục, bồi dưỡng chuyên đề nhằm đáp ứng nhu cầu học tập đa dạng của mọi người dân trong cộng đồng, xã hội.

Ba là, nếu như trong hệ thống giáo dục truyền thống, người học thu nhận tri thức chủ yếu từ người dạy là nhà giáo và “nặng” về tính lý luận thì trong hệ thống học suốt đời, người học học thông qua việc thực hành. Đặc trưng này xuất phát từ nhu cầu thực sự của người học giai đoạn hiện nay. Trong mô hình hệ thống “học tập suốt đời”, người học không phải chỉ để có bằng cấp, chứng chỉ mà chủ yếu học để có kiến thức, có năng lực thực sự; học để làm việc học để nâng cao thu nhập, cải thiện chất lượng cuộc sống của bản thân, gia đình và cộng đồng; học để có thể tồn tại và thích nghi trong một xã hội luôn thay đổi.

Từ việc học thông qua thực hành, mô hình hệ thống “học suốt đời” cũng xác định không gian, địa điểm của việc học vô cùng đa dạng, linh hoạt. Đó có thể là học tại trường lớp, tại thư viện, đó cũng có thể là học tại nơi làm việc, tại gia đình hay học qua các buổi nghiên cứu thực tế tại bảo tàng, nhà văn hóa, qua tham quan, xem triển lãm...Với sự phát triển của khoa học kĩ thuật và sự hỗ trợ của công nghệ hiện nay, mọi người có thể học tập gần như mọi nơi, mọi lúc, trong mọi điều kiện hoàn cảnh và không bị giới hạn bởi không gian và thời gian.

Bốn là, trong mô hình hệ thống “học tập suốt đời”, việc đánh giá được sử dụng để chỉ ra cách học thích hợp cho người học và định hướng cho người học con đường tiếp tục trong học tập. Đối với mô hình hệ thống học truyền thống, các bài kiểm tra, đánh giá được thực hiện để bảo đảm rằng người học đã hoàn tất các yêu cầu học tập và là cơ sở để được học lên. Xét về cơ cấu hệ thống của “học tập suốt đời” gồm ba phân hệ về nguyên tắc được coi trọng như nhau và liên thông với nhau. Đó là giáo dục chính quy, giáo dục không chính quy và giáo dục phi chính quy. Cả ba phân hệ này phải liên thông để người học có thể dễ dàng di chuyển từ phân hệ này sang phân hệ khác. Để tạo sự liên thông này, trong hệ thống “học tập suốt đời” đã xây dựng được cơ chế đánh giá để kinh nghiệm, kiến thức, kỹ năng mà người lao động có được trong giáo dục không chính quy và phi chính quy được công nhận về giá trị chuyển đổi, nhằm tạo cầu nối trong toàn hệ thống giáo dục.

Năm là, có thể kể đến của mô hình “học tập suốt đời” như: người học học theo nhóm và học lẫn nhau; người học học theo các chương trình riêng phù hợp với nhu cầu cá nhân. Bản thân nhà giáo dục cũng phải là người học suốt đời và người nào cũng có cơ hội học tập suốt đời. Các đặc trưng này cho thấy sự khác biệt hoàn toàn với mô hình học tập truyền thống trước đây.

Tổng Bí thư Tô Lâm đã nói: Chúng ta đang sống trong thời đại mà mà tri thức, kiến thức, hiểu biết sẽ giúp con người phát huy cao độ tiềm năng để tận dụng tốt các cơ hội, ứng phó hiệu quả với những thách thức để phát triển bền vững; cũng là thời đại mà khối lượng kiến thức của nhân loại tăng lên hằng ngày theo cấp số nhân... Học tập suốt đời để dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám hy sinh vì lợi ích chung, để trở thành người có ích cho xã hội.

Phạm Thị Liên, trường Chính trị Tô Hiệu