1. Bảo hiểm nhân thọ là sản phẩm của các công ty kinh doanh bảo hiểm, được thiết kế với các quyền lợi, điều khoản rõ ràng nhằm bảo vệ người tham gia trước những biến cố sức khỏe hoặc các rủi ro về thân thể, tính mạng. Ngoài ra, việc tham gia bảo hiểm nhân thọ cũng có thể coi là một hình thức tiết kiệm với mức lãi suất ổn định. Việc tham gia bảo hiểm nhân thọ được xác lập bằng hợp đồng bảo hiểm giữa người tham gia với công ty bảo hiểm. Hợp đồng này phải đảm bảo các điều kiện theo quy định của Luật Kinh doanh bảo hiểm và các văn bản pháp luật có liên quan. Khoản 16 Điều 4 Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2022 quy định: “Hợp đồng bảo hiểm là sự thoả thuận giữa bên mua bảo hiểm và doanh nghiệp bảo hiểm, chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ nước ngoài, tổ chức tương hỗ cung cấp bảo hiểm vi mô, theo đó bên mua bảo hiểm phải đóng phí bảo hiểm, doanh nghiệp bảo hiểm, chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ nước ngoài, tổ chức tương hỗ cung cấp bảo hiểm vi mô phải bồi thường, trả tiền bảo hiểm theo thỏa thuận trong hợp đồng”.
Theo đó, khi xảy ra các sự kiện rủi ro mà các bên đã thỏa thuận trước về việc được hưởng bảo hiểm hoặc đến khi bảo hiểm đáo hạn, người mua bảo hiểm hoặc người được chỉ định hưởng bảo hiểm sẽ được công ty bảo hiểm chi trả một số tiền nhất định. Số tiền này được căn cứ cụ thể vào số tiền bảo hiểm đã đóng và các điều khoản đã thỏa thuận trong hợp đồng.
Các loại hình bảo hiểm nhân thọ hiện nay gồm:
- Bảo hiểm sinh kỳ: Sản phẩm được thiết kế cho trường hợp người tham gia sống tới thời hạn nhất định được các thỏa thuận trong hợp đồng thì công ty bảo hiểm sẽ chi trả tiền bảo hiểm.
- Bảo hiểm tử kỳ: Sản phẩm bảo hiểm được thiết kế cho trường hợp người được bảo hiểm tử vong trong một thời hạn nhất định được quy định trong hợp đồng thì doanh nghiệp bảo hiểm phải trả tiền bảo hiểm cho người thụ hưởng nếu người được bảo hiểm chết trong thời hạn được thỏa thuận.
- Bảo hiểm trọn đời: Sản phẩm bảo hiểm được thiết kế cho trường hợp người được bảo hiểm tử vong vào bất kỳ thời điểm nào tính từ thời điểm hợp đồng bảo hiểm có hiệu lực thì công ty bảo hiểm phải chi trả tiền bảo hiểm cho người thụ hưởng.
- Bảo hiểm hỗn hợp: Sản phẩm bảo hiểm được thiết kế kết hợp giữa bảo hiểm sinh kỳ và bảo hiểm tử kỳ.
- Bảo hiểm trả tiền định kỳ: Sản phẩm bảo hiểm được thiết kế cho trường hợp người được bảo hiểm sống đến một thời hạn nhất định; sau đó công ty bảo hiểm phải trả tiền định kỳ cho người thụ hưởng theo thỏa thuận trước đó trong hợp đồng bảo hiểm.
- Bảo hiểm liên kết đầu tư: Sản phẩm bảo hiểm được thiết kế theo hình thức chia lãi, phí và quyền lợi bảo hiểm tách riêng thành hai phần đó là phần bảo hiểm và phần đầu tư.
- Bảo hiểm hưu trí: Sản phẩm bảo hiểm cho trường hợp người được bảo hiểm đạt đến độ tuổi nhất định thì công ty bảo hiểm trả tiền theo thỏa thuận trong hợp đồng bảo hiểm.
2. Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội.
Như vậy, bảo hiểm xã hội là một trong những chính sách an sinh hữu ích đối với người tham gia, do Nhà nước tổ chức và được bảo đảm thực hiện dựa trên các văn bản pháp lý. Trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội, người tham gia sẽ được bù đắp một phần thu nhập khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập chính do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động.
Hiện nay có 2 hình thức để người dân có thể đăng ký tham gia, tùy theo nhóm đối tượng bắt buộc tham gia và tham gia tự nguyện. Với mỗi hình thức, người tham gia sẽ được hưởng những quyền lợi và chế độ khác nhau.
Điều 4 Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014 quy định về các chế độ bảo hiểm xã hội như sau:
Đối với người tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc: Chế độ ốm đau; Chế độ thai sản; Chế độ tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp; Chế độ hưu trí; Chế độ tử tuất;
Đối với người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện gồm: Chế độ hưu trí và Chế độ tử tuất.
3. Sự khác nhau giữa bảo hiểm nhân thọ và bảo hiểm xã hội
Bảo hiểm nhân thọ và bảo hiểm xã hội đều là những giải pháp giúp người tham gia bảo vệ sức khỏe, hỗ trợ tài chính khi gặp những biến cố, tai nạn. Tuy nhiên giữa hai loại bảo hiểm này lại có những điểm khác biệt khá rõ rệt.
+ Bảo hiểm nhân thọ là hình thức bảo hiểm mang tính tự nguyện, người dân có thể lựa chọn tham gia hoặc không tham gia.
+ Bảo hiểm xã hội có thể mang tính bắt buộc hoặc tự nguyện tùy thuộc vào từng đối tượng cụ thể. Nếu thuộc đối tượng bắt buộc tham gia bảo hiểm xã hội, người dân sẽ không được lựa chọn không tham gia hoặc thỏa thuận với người sử dụng lao động về việc không đóng bảo hiểm để nhận thêm tiền. Còn với bảo hiểm xã hội tự nguyện, người dân có thể đóng hoặc không đóng bảo hiểm.
- Về cơ quan, tổ chức thực hiện:
+ Bảo hiểm nhân thọ là sản phẩm của công ty kinh doanh bảo hiểm nên các chính sách, quyền lợi về bảo hiểm nhân thọ sẽ do công ty này tổ chức thực hiện. Khi xảy ra sự kiện bảo hiểm là sự kiện khách quan do các bên thoả thuận hoặc pháp luật quy định thì công ty bảo hiểm phải trả tiền bảo hiểm cho người thụ hưởng hoặc bồi thường cho người được bảo hiểm theo các điều khoản đã được thỏa thuận trong hợp đồng.
+ Bảo hiểm xã hội (bao gồm cả bảo hiểm bắt buộc và bảo hiểm tự nguyện) đều do Nhà nước tổ chức và đảm bảo thực hiện. Theo đó, các chính sách, quyền lợi của người tham gia sẽ được giải quyết theo quy định tại Luật Bảo hiểm xã hội và các văn bản có liên quan.
- Đối tượng hưởng bảo hiểm:
+ Người được hưởng bảo hiểm nhân thọ là người mua bảo hiểm hoặc người được tổ chức, cá nhân mua bảo hiểm chỉ định để nhận tiền theo hợp đồng bảo hiểm. Theo đó, đối tượng hưởng bảo hiểm nhân thọ có thể là bất cứ ai và do người mua bảo hiểm chỉ định trong hợp đồng bảo hiểm đã ký. Người hưởng có thể là người thân hoặc thậm chí không có quan hệ huyết thống với người mua bảo hiểm nhưng lại được người này chỉ định hưởng.
+ Bảo hiểm xã hội chỉ giải quyết quyền lợi đối với người tham gia. Riêng trường hợp người tham gia bảo hiểm xã hội tử vong, các quyền lợi về chế độ tử tuất sẽ được giải quyết cho thân nhân của người này. Tuy nhiên sẽ không có sự chỉ định người hưởng bảo hiểm ở đây mà quỹ bảo hiểm xã hội sẽ chi trả tiền chế độ cho những thân nhân đủ điều kiện theo quy định của pháp luật.
- Thời gian đóng bảo hiểm:
+ Thời gian đóng bảo hiểm nhân thọ linh hoạt phụ thuộc vào mỗi sản phẩm và nhu cầu cũng như khả năng kinh tế của người tham gia. Do đó, người tham gia có thể chủ động được khoảng thời gian đóng bảo hiểm nhân thọ phù hợp với mình. Thời hạn của gói bảo hiểm nhân thọ phổ biến nhất thường là từ 10 - 20 năm. Quyền lợi được giải quyết cho người tham gia bảo hiểm nhân thọ sẽ phụ thuộc vào thỏa thuận trong hợp đồng bảo hiểm.
+ Bảo hiểm xã hội, người tham gia phải đóng ít nhất 20 năm thì mới đủ điều kiện về số năm tham gia bảo hiểm để tính hưởng lương hưu khi về già. Hầu hết các quyền lợi khác về bảo hiểm xã hội cũng bị ảnh hưởng bởi số năm đóng bảo hiểm xã hội. Thông thường đóng bảo hiểm nhiều năm thì được hưởng quyền lợi nhiều hơn so với người đóng ít năm.
- Mức đóng bảo hiểm:
+ Khi tham gia bảo hiểm nhân thọ, người dân hoàn toàn có thể linh hoạt trong việc lựa chọn mức phí, thời gian đóng phí, thời hạn hợp đồng, tạm ứng/ tạm dừng đóng phí theo khả năng tài chính. Hiện không có giới hạn đặt ra với mức phí bảo hiểm nên nếu đóng bảo hiểm nhân thọ ở mức cao thì tương ứng quyền lợi được hưởng cũng sẽ cao.
+ Mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc của người lao động là sẽ được căn cứ trên tiền lương được thỏa thuận trong hợp đồng lao động. Mỗi tháng, cả người sử dụng lao động và người lao động đều phải đóng bảo hiểm nhưng với những tỷ lệ khác nhau: Người lao động đóng 10,5% tiền lương, người sử dụng đóng 21,5% tiền lương. Nếu tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện, người tham gia sẽ được lựa chọn mức đóng phù hợp với thu nhập của mình. Tuy nhiên cả bảo hiểm xã hội bắt buộc và bảo hiểm xã hội tự nguyện đều bị giới hạn mức đóng tối thiểu và mức đóng tối đa.
- Quyền lợi về bảo hiểm:
+ Phạm vi hưởng bảo hiểm khi tham gia bảo hiểm nhân thọ phụ thuộc vào thỏa thuận của người mua và công ty bảo hiểm. Khi xảy ra các sự kiện mà hợp đồng ghi nhận, người mua hoặc người thụ hưởng sẽ được thanh toán tiền bảo hiểm. Người mua bảo hiểm có thể tùy chọn gói bảo hiểm phù hợp với mục đích bảo vệ và khả năng tài chính của mình. Một số quyền lợi có thể kể đến như thanh toán viện phí, chi trả tiền bảo hiểm cho người tham gia nếu không may mắc bệnh hiểm nghèo…
+ Các quyền lợi về bảo hiểm xã hội sẽ do luật quy định. Bảo hiểm xã hội bắt buộc sẽ bao gồm các chế độ thai sản, ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hưu trí, tử tuất. Bảo hiểm xã hội tự nguyện chỉ gồm chế độ hưu trí và tử tuất. Phải đáp ứng các điều kiện mà pháp luật quy định, người tham gia mới được cơ quan bảo hiểm xã hội giải quyết chế độ tương ứng.