Xác định công tác xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật là một trong ba đột phá chiến lược, tạo cơ sở pháp lý, môi trường an toàn, thuận lợi cho sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Xuất phát từ vị trí, vai trò và ý nghĩa quan trọng của công tác xây dựng và hoàn thiện pháp luật, tại Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XIII về việc tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới đã nêu rõ một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của Đảng và Nhà nước là “hoàn thiện hệ thống pháp luật và cơ chế tổ chức thực hiện pháp luật nghiêm minh, nhất quán; bảo đảm thượng tôn Hiến pháp và pháp luật; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực pháp luật”.
Với chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn được giao, trong những năm qua, Sở Tư pháp với vai trò là cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân thành phố đã làm tốt chức năng tham mưu Ủy ban nhân dân thành phố quản lý nhà nước về công tác xây dựng và thi hành pháp luật, kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa văn bản quy phạm pháp luật, phổ biến giáo dục pháp luật…
Công tác xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật trên địa bàn thành phố được triển khai đồng bộ và hiệu quả, có nhiều chuyển biến tích cực, góp phần vào sự phát triển chung của thành phố. Các văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân thành phố được ban hành theo đúng trình tự, thủ tục của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2020); nhận thức và năng lực tham gia xây dựng, soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật của cán bộ, công chức có nhiều tiến bộ. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật của thành phố được rà soát thường xuyên, kịp thời sửa đổi, bổ sung hoặc thay thế, bãi bỏ. Hiện nay, trên địa bàn thành phố có hơn 400 văn bản quy phạm pháp luật do Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân thành phố thành phố ban hành đang còn hiệu lực pháp luật.
Sở Tư pháp thường xuyên tham mưu Ủy ban nhân dân thành phố và hướng dẫn các sở, ban, ngành thành phố xây dựng, trình ban hành văn bản quy phạm pháp luật, nâng cao hiệu quả công tác xây dựng, hoàn thiện pháp luật. Phối hợp với Văn phòng UBND thành phố tham mưu Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố phê duyệt đề nghị xây dựng văn bản quy phạm pháp luật của Ủy ban nhân dân thành phố.
Bên cạnh nhiệm vụ xây dựng xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, công tác kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa văn bản quy phạm pháp luật cũng được quan tâm, chỉ đạo và thực hiện thường xuyên nhằm kịp thời loại bỏ các quy phạm pháp luật đã lạc hậu, không phù hợp, đảm bảo hệ thống pháp luật của thành phố đồng bộ, thống nhất, đáp ứng yêu cầu quản lý và phát triển. Hàng năm, Sở Tư pháp tham mưu Ủy ban nhân dân thành phố ban hành kế hoạch kiểm tra, xử lý, rà soát, hệ thống hoá văn bản quy phạm pháp luật; trong đó, xác định rõ các nhiệm vụ cụ thể, cơ quan chủ trì, cơ quan phối hợp, kết quả và thời gian thực hiện; nhiệm vụ kiểm tra, rà soát trọng tâm và chuyên đề, địa bàn. Có công văn hướng dẫn các sở, ban, ngành thực hiện rà soát văn bản đối với từng chuyên đề, hướng dẫn nội dung, cách thực hiện rà soát. Nhờ đó, nhiều năm liền thành phố Hải Phòng luôn đạt điểm tối đa đối với công tác cải cách thể chế khi thực hiện chấm điểm đánh giá công tác cải cách hành chính của thành phố.
Công tác theo dõi, thi hành pháp luật cũng được chú trọng, Sở Tư pháp tham mưu Ủy ban nhân dân thành phố ban hành và tổ chức thực hiện Kế hoạch theo tình hình thi hành pháp luật hàng năm trên địa bàn thành phố; đồng thời tăng cường bồi dưỡng về công tác tổ chức, theo dõi thi hành pháp luật.
Nhằm đẩy mạnh chất lượng và hiệu quả công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong tình hình mới, với vai trò là cơ quan thường trực của Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật thành phố, hàng năm Sở Tư pháp tham mưu Ủy ban nhân dân thành phố ban hành Kế hoạch về công tác phổ biến, giáo dục pháp luật; hòa giải ở cơ sở; cấp xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật trên địa bàn thành phố; hưởng ứng Ngày Pháp luật Việt Nam và triển khai có hiệu quả Đề án “Tổ chức truyền thông chính sách có tác động lớn đến xã hội trong quá trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật giai đoạn 2022-2027”. Qua hơn 10 năm kể từ khi Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012 có hiệu lực thi hành, Sở Tư pháp đã chủ trì, phối hợp với các ngành và UBND các quận, huyện tổ chức hơn 400 cuộc tập huấn, phổ biến, giáo dục pháp luật; biên soạn, in và phát hành 20.465 sách pháp luật; 80.000 bộ tài liệu tuyên truyền các văn bản pháp luật mới ban hành và các văn bản về các lĩnh vực liên quan mật thiết đến đời sống Nhân dân, 1.074.000 tờ gấp pháp luật, in và phát hành 20.000 bộ tài liệu về đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật về các nội dung cơ bản của Công ước quốc tế; 5.500 bộ đề cương tuyên truyền các luật mới được Quốc hội thông qua… phát hành miễn phí cho thành viên Hội đồng phối hợp PBGDPL các cấp, báo cáo viên pháp luật thành phố, quận, huyện, tuyên truyền viên pháp luật, hòa giải viên cơ sở, UBND các quận, huyện…. Qua đó góp phần nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên và Nhân dân về Hiến pháp và pháp luật, về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác xây dựng và hoàn thiện pháp luật còn một số tồn tại, hạn chế cụ thể như:
- Tiến độ thực hiện xây dựng, trình ban hành một số văn bản quy phạm pháp luật vẫn chậm so với yêu cầu, đặc biệt việc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật để quy định chi tiết các nội dung được giao. Một số văn bản phải hoãn, lùi thời gian ban hành do phải chờ văn bản quy định, hướng dẫn của Trung ương. Nguyên nhân là do nhiều nội dung được giao quy định chi tiết là nội dung mới và khó, cần sự hướng dẫn của nhiều bộ, ngành liên quan và sự tham gia ý kiến của nhiều cơ quan, tổ chức, cá nhân và chuyên gia.
- Chất lượng một số văn bản chưa đạt yêu cầu, còn nhiều cơ quan sao chép lại văn bản của Trung ương khi xây dựng dự thảo văn bản của thành phố. Nguyên nhân của bất cập trên là do việc phân công cán bộ chủ trì soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật ở các sở, ngành theo lĩnh vực quản lý nhà nước, thường là cán bộ làm công tác chuyên môn. Do đó, mỗi văn bản sẽ giao cho một cán bộ đầu mối khác nhau. Việc lấy ý kiến tham gia, chất lượng ý kiến tham gia chưa cao.
- Đội ngũ cán bộ làm công tác PBGDPL ở các ngành, các cấp và báo cáo viên pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật dù đã được kiện toàn, bổ sung nhưng còn chưa đáp ứng được yêu cầu như mong muốn, kỹ năng truyền đạt chưa cao; cán bộ pháp chế ở các Sở, Ban, ngành còn kiêm nhiệm nên chưa chuyên tâm với công tác PBGDPL nói riêng và pháp chế nói chung.
- Việc ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong công tác PBGDPL mới ở bước đầu. Việc tiếp cận thông tin pháp luật ở cấp cơ sở chủ yếu vẫn áp dụng các hình thức truyền thống như tuyên truyền trên hệ thống truyền thanh cơ sở, tuyên truyền miệng, in ấn và cấp phát miễn phí tờ gấp, sách, tài liệu pháp luật…
Trong thời gian tới, để khắc phục những tồn tại, hạn chế nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật trên địa bàn thành phố, cần tập trung thực hiện những biện pháp trọng tâm, cơ bản sau đây:
- Các Sở, ngành thành phố cần chủ động đề nghị xây dựng văn bản quy phạm pháp luật đảm bảo đúng thẩm quyền, kịp thời quy định chi tiết các nội dung được Trung ương giao. Việc xây dựng văn bản quy phạm pháp luật phải đảm bảo tuân thủ đúng trình tự, thủ tục; nâng cao chất lượng soạn thảo văn bản; đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất, tính hợp pháp và hợp lý.
- Thường xuyên thực hiện kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa văn bản quy phạm pháp luật để kịp thời phát hiện những bất cập, vướng mắc, các quy định đã lạc hậu, không còn phù hợp; kịp thời sửa đổi, bổ sung, thay thế, bãi bỏ. Tiếp nhận kiến nghị và kịp thời xử lý văn bản do cơ quan có thẩm quyền kiến nghị.
- Thực hiện đầy đủ và thường xuyên các hoạt động theo dõi thi hành pháp luật, tăng cường công tác khảo sát tình hình thi hành pháp luật để đảm bảo triển khai đầy đủ, đúng các quy định đã được ban hành, pháp luật đi vào đời sống và phát sinh hiệu quả trên thực tế. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, xây dựng các phần mềm ứng dụng trong công tác xây dựng và hoàn thiện thể chế, quá trình thu thập thông tin, lưu trữ dữ liệu về tình hình thi hành pháp luật nhằm đánh giá kịp thời, thường xuyên và khách quan.
- Nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò và tầm quan trọng của công tác xây dựng và hoàn thiện thể chế; cũng như công tác theo dõi thi hành pháp luật; xác định đây là nhiệm vụ trọng tâm, ưu tiên trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành đặc biệt là đối với người đứng đầu các cơ quan, địa phương; nâng cao trình độ chuyên môn cho đội ngũ cán bộ, công chức tham mưu xây dựng, trình ban hành văn bản quy phạm pháp luật để cải thiện chất lượng của các văn bản quy phạm pháp luật.
- Đa dạng hóa các hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật, huy động sự vào cuộc của các cấp, các ngành ngay từ giai đoạn truyền thông dự thảo chính sách theo định hướng chuyển đổi số để nâng cao chất lượng công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, giúp người dân có điều kiện nhanh chóng tiếp cận thông tin, trang bị kiến thức cơ bản về pháp luật.
Trần Thị Hồng Điệp (tổng hợp)