Thưa cùng Quý vị!
Hụi, họ, biêu, phường là một loại giao dịch về tài sản theo tập quán hình thành từ rất lâu trong đời sống của Nhân dân ta ở khắp các miền đất nước. Nếu như người dân miền Bắc thường gọi là chơi “họ”, người miền Trung thường gọi là “biêu, phường” thì người miền Nam thường gọi là chơi “hụi”. Điều 471 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: “Họ, hụi, biêu, phường (sau đây gọi chung là họ) là một hình thức giao dịch về tài sản theo tập quán trên cơ sở thoả thuận của một nhóm người tập hợp nhau lại cùng định ra số người, thời gian, số tiền hoặc tài sản khác, thể thức góp, lĩnh họ và quyền, nghĩa vụ của các thành viên. Hình thức họ nhằm mục đích tương trợ trong Nhân dân được thực hiện theo quy định của pháp luật”.
Ngày 19/02/2019, Chính phủ ban hành Nghị định số 19/2019/NĐ-CP quy định về họ, hụi, biêu, phường. Nghị định này có hiệu lực thi hành từ ngày 05/4/2019 trong đó quy định cụ thể về nguyên tắc tổ chức, điều kiện làm thành viên, quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm pháp lý của các bên… Tiểu phẩm pháp luật dưới đây với tên gọi “Chơi họ cũng cần hiểu luật” sẽ giúp bạn đọc có thêm những thông tin về hình thức giao dịch dân sự này.
I. Nhân vật:
- Bà Mai
- Bà Nhung: bạn của bà Mai
- Phương: Cháu bà Mai.
II. Nội dung tiểu phẩm:
Tại nhà bà Mai: Vừa đến cổng, bà Nhung đã gọi lớn: Bà Mai ơi, bà có nhà không đấy?
Bà Mai (đon đả, chạy ra mở cổng): Tôi đây, tôi đây! Bà Nhung đấy à! Bà vào nhà tôi chơi. Chỗ chị, em gần gũi với nhau mà lâu lâu không thấy bà sang, tôi cũng đang mong. Nay bà sang chơi hay có việc gì thế? Bà vào đây uống nước, tôi vừa đun ấm trà xanh, mà là trà vườn đây, ngon lắm nhé!
Bà Nhung (đi cùng bà Mai vào nhà, ngồi xuống bàn uống nước, vừa cầm ly trà bà vừa nói): Nay tôi sang nhà vừa để chơi thăm bà vừa có chút việc muốn hỏi nhờ đây.
Bà Mai: Vâng, bà cứ nói đi, có việc gì mà chị, em giúp đỡ nhau được, tôi luôn sẵn sàng, bà đừng có ngại nhé!
Bà Nhung (chậm rãi): Chẳng giấu gì bà, việc là thế này. Bên nhà tôi, bố mẹ thằng An, con Như kinh tế khó khăn đều phải đi làm ăn xa. Hai đứa cháu nội đều một tay tôi chăm sóc. Năm vừa rồi, do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid, công việc của chúng nó gặp khó khăn quá, tiền tiết kiệm gửi về cho con cũng chẳng đáng là bao. Thằng An bé tý tẹo ngày nào nay đã vào lớp 10 rồi đấy bà ạ. Đợt này tôi đang phải lo một món tiền để đóng tiền học cho hai đứa cháu mà bố mẹ nó chưa kịp gửi về. Đi vay ngân hàng thì thủ tục phiền phức mà vay tín dụng “đen” trả lãi thì…
Bà Mai: Ấy chết, dù có khó khăn, bà cũng đừng nghĩ đến việc vay tín dụng “đen” nhé. Các cơ quan báo, đài đã cảnh báo nhiều lần rồi đấy thôi. Bao nhiêu người đi vay đã trở thành nạn nhân rồi đó. Tôi có cách này, không biết có phù hợp với bà không?
Bà Nhung: Cách gì hở bà, tôi sẵn sàng nghe đây.
Bà Mai: Bà ạ, tôi chơi họ được một năm rồi đấy. Đợt này, đúng lúc cần tiền chữa bệnh cho ông nhà tôi thì lại đến lượt tôi lĩnh họ nên mừng quá. Số tiền ấy với chị, em mình cũng được một món lớn đấy. Chứ không thì cũng bí lắm.
Bà Nhung: Nghe bà nói vậy, tôi mừng quá. Thế tôi muốn chơi họ cùng bà có được không?
Bà Mai: Nếu bà muốn chơi cùng thì để tôi hỏi bà Lan cho nhé! Bà ấy là chủ họ mà. Mọi người cùng chơi cũng vừa lấy hết một vòng xong. Nếu bà có khó khăn thì có thể tham gia và thỏa thuận để được nhận tiền trước nếu mọi người đồng ý.
Bà Nhung: Thế muốn chơi họ thì thủ tục có phức tạp không bà? Tôi nghe mọi người nói rồi nhưng chưa chơi bao giờ nên cũng chưa hiểu những quy định của pháp luật một cách rõ ràng. Bà chỉ cho tôi với.
Bà Mai: Kỳ thực lúc tôi bắt đầu chơi là nghe bà Lan mời tham gia đấy. Tôi nghe thấy cũng hợp lý. Coi như tiền lương hưu của mình, hàng tháng mình để dành một khoản nhỏ tiết kiệm lại để khi đến lượt mình rút về một khoản cho “ra tấm, ra món” thôi. Đấy bà cứ hình dung nôm na thế chứ tôi cũng không hiểu rõ từng câu, từng chữ đâu bà.
Hai bà đang nói chuyện thì đúng lúc có Phương - cháu gái bà Mai - làm công chức tư pháp - hộ tịch xã đến chơi.
Phương: Bà ơi, con chào bà! Bà có khỏe không ạ? Bà có khách đấy ạ?
Bà Mai: Phương đấy hả con? Vào đây con! Khách khứa gì đâu, bà Nhung bạn của bà sang chơi con ạ. (Rồi quay sang bà Nhung): Hôm nay cháu gái tôi đến đúng lúc quá. Đấy, bà có băn khoăn, thắc mắc gì cứ hỏi. Cháu nó là công chức tư pháp - hộ tịch đấy. Nó sẽ giải thích cặn kẽ cho bà hiểu. Lần trước, tôi cũng phải nhờ cháu nó tìm hiểu, hướng dẫn rồi mới tham gia họ đấy.
Phương (cười): Dạ, con chào bà! Bà muốn tìm hiểu về việc chơi họ ạ?
Bà Nhung: Thì bà cũng đang nói chuyện với bà con. Nghe nói thì tham gia “món” này không mất tiền lãi gì cả, chỉ là đóng góp từng khoản nhỏ lại coi như tiết kiệm, có phải không con?
Phương: Dạ, tại khoản 1 Điều 471 Bộ luật Dân sự năm 2015 có quy định:
“Họ, hụi, biêu, phường (gọi chung là họ) là hình thức giao dịch về tài sản theo tập quán trên cơ sở thỏa thuận của một nhóm người tập hợp nhau lại cùng định ra số người, thời gian, số tiền hoặc tài sản khác, thể thức góp, lĩnh họ và quyền, nghĩa vụ của các thành viên”.
Bên cạnh đó, việc tổ chức họ phải tuân thủ các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự, chỉ được thực hiện nhằm mục đích tương trợ lẫn nhau giữa những người tham gia quan hệ về họ; không được tổ chức họ để cho vay lãi nặng, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, huy động vốn trái pháp luật hoặc các hành vi vi phạm pháp luật khác.
Bà Nhung (quay sang Phương): Mà nhắc đến việc chơi họ, bà nghe thấy nhiều thứ liên quan lắm, nào là “dây họ”, “chủ họ”, “phần họ” rồi cả “kỳ mở họ” nữa… , nghĩa là thế nào hả con?
Phương: Bà ơi, tại Điều 4 Nghị định số 19/2019/NĐ-CP ngày 19/02/2019 của Chính phủ có quy định cụ thể như thế này:
“Dây họ là một họ hình thành trên cơ sở thỏa thuận cụ thể của những người tham gia họ về thời gian, phần họ, thể thức góp họ, lĩnh họ, quyền, nghĩa vụ của chủ họ (nếu có) và các thành viên.
Thành viên là người tham gia dây họ, góp phần họ, được lĩnh họ và trả lãi (nếu có).
Chủ họ là người tổ chức, quản lý dây họ, thu các phần họ và giao các phần họ đó cho thành viên được lĩnh họ trong mỗi kỳ mở họ cho tới khi kết thúc dây họ. Chủ họ có thể đồng thời là thành viên của dây họ.
Phần họ là số tiền hoặc tài sản khác được xác định theo thoả thuận mà mỗi thành viên phải góp tại mỗi kỳ mở họ.
Kỳ mở họ là thời điểm được xác định theo thoả thuận của những người tham gia dây họ mà tại thời điểm đó các thành viên góp phần họ và có thành viên được lĩnh họ.
Bà Nhung: Thế chơi họ có phải nộp tiền lãi hay không?
Phương: Thưa bà, việc nộp tiền lãi hay không là do những người tham gia là thành viên cùng thỏa thuận. Pháp luật nước ta có quy định như sau:
“Họ không có lãi là họ mà thành viên được lĩnh họ nhận các phần họ khi đến kỳ mở họ và không phải trả lãi cho các thành viên khác.
Họ có lãi là họ mà thành viên được lĩnh họ nhận các phần họ khi đến kỳ mở họ và phải trả lãi cho các thành viên khác.
Họ hưởng hoa hồng là họ có lãi hoặc họ không có lãi mà thành viên được lĩnh họ phải trả một khoản hoa hồng cho chủ họ theo mức do những người tham gia dây họ thỏa thuận”.
Bà Mai: Họ tôi đang tham gia là họ không có lãi đó bà Nhung ạ!
Bà Nhung: Vâng, nghe cháu Phương nói tôi đã hiểu được phần nào rồi. Tôi cũng muốn chơi họ không có lãi như bà.
Bà Nhung: Phương ơi, thế ai được làm chủ họ, ai được làm thành viên? Chủ họ là người quan trọng nhất đấy, mình phải chọn lựa cẩn thận và là người phải có uy tín, đủ độ tin cậy bà Mai ạ.
Phương: Thưa bà, người là chủ họ phải đáp ứng các điều kiện như sau:
Chủ họ là người từ đủ 18 tuổi trở lên và không thuộc trường hợp mất năng lực hành vi dân sự, hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi theo quy định tại Bộ luật Dân sự. Trường hợp các thành viên tự tổ chức dây họ thì chủ họ là người được hơn một nửa tổng số thành viên bầu, trừ trường hợp các thành viên có thỏa thuận khác. Và ngoài ra, chủ họ còn là người phải đáp ứng các điều kiện khác theo thỏa thuận của những người tham gia dây họ.
Còn thành viên là người từ đủ 18 tuổi trở lên và không thuộc trường hợp mất năng lực hành vi dân sự, hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi theo quy định tại Bộ luật dân sự. Người từ đủ 15 tuổi đến dưới 18 tuổi, nếu có tài sản riêng có thể là thành viên của dây họ, trường hợp sử dụng tài sản riêng là bất động sản, động sản phải đăng ký để tham gia dây họ thì phải được người đại diện theo pháp luật đồng ý. Ngoài ra, người là thành viên còn phải đáp ứng cá điều kiện khác theo thỏa thuận của những người tham gia dây họ đó.
Bà Nhung: Nội dung thỏa thuận của những người tham gia dây họ do ai quản lý, theo dõi hả con?
Phương: Thưa bà, chủ họ phải lập và giữ sổ họ, trừ trường hợp có thỏa thuận về việc một thành viên lập và giữ sổ họ. Trường hợp dây họ không có chủ họ thì các thành viên thỏa thuận giao cho một thành viên lập và giữ sổ họ.
Sổ họ phải có các nội dung sau đây: Các nội dung thỏa thuận về dây họ theo quy định; Ngày góp phần họ, số tiền đã góp họ của từng thành viên; Ngày lĩnh họ, số tiền đã lĩnh họ của thành viên lĩnh họ; Chữ ký hoặc điểm chỉ của thành viên khi góp họ và lĩnh họ; Các nội dung khác liên quan đến hoạt động của dây họ.
Khi góp họ, lĩnh họ, nhận lãi, trả lãi hoặc thực hiện giao dịch khác có liên quan thì thành viên có quyền yêu cầu chủ họ hoặc người lập và giữ sổ họ cấp giấy biên nhận về việc đó.
Bà Nhung: Người là chủ họ phải có trách nhiệm như thế nào?
Phương: Thưa bà, trách nhiệm của chủ họ là phải thông báo bằng văn bản cho Ủy ban nhân dân cấp xã nơi cư trú về việc tổ chức dây họ khi thuộc một trong các trường hợp: Tổ chức dây họ có giá trị các phần họ tại một kỳ mở họ từ 100 triệu đồng trở lên; Tổ chức từ hai dây họ trở lên.
Nội dung văn bản thông báo phải có: Họ, tên, số chứng minh nhân dân hoặc số căn cước công dân hoặc số hộ chiếu, ngày, tháng, năm sinh, nơi cư trú của chủ họ; Thời gian bắt đầu và kết thúc dây họ; Tổng giá trị các phần họ tại kỳ mở họ và tổng số thành viên.
Trường hợp thông tin về dây họ đã được thông báo theo quy định mà có sự thay đổi thì chủ họ phải thông báo bổ sung bằng văn bản cho Ủy ban nhân dân cấp xã nơi cư trú về việc thay đổi đó. Trong trường hợp chủ họ không thực hiện nghĩa vụ theo những quy định nêu trên thì có thể bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định pháp luật nữa bà ạ!
Bà Nhung: Trường hợp sau khi tham gia dây họ, một trong số các thành viên không đóng góp, hoặc đóng góp không đầy đủ phần họ của mình thì phải làm thế nào hả con?
Phương: Điều 24 Nghị định số 19/2019/NĐ-CP quy định về trách nhiệm của thành viên không góp phần họ như sau:
Trường hợp đến kỳ mở họ mà có thành viên không góp phần họ hoặc góp phần họ không đầy đủ thì thành viên đó có trách nhiệm đối với chủ họ như sau:
Hoàn trả số tiền mà chủ họ đã góp thay cho thành viên.
Trả lãi đối với số tiền chậm góp họ theo quy định.
Chịu phạt vi phạm trong trường hợp những người tham gia dây họ có thỏa thuận phạt vi phạm theo quy định.
Bồi thường thiệt hại (nếu có)…
Bà Nhung (băn khoăn): Phương ơi, bà còn hơi lo là nếu trong trường hợp chủ họ không giao hoặc giao không đầy đủ các phần họ cho những thành viên đã đóng góp thì sao hả con?
Phương: Dạ, về vấn đề này pháp luật cũng quy định tại Điều 23 Nghị định số 19/2019/NĐ-CP về trách nhiệm của chủ họ do không giao hoặc giao không đầy đủ các phần họ cho thành viên được lĩnh họ như sau ạ:
Trường hợp đến kỳ mở họ mà chủ họ không giao các phần họ cho thành viên được lĩnh họ thì chủ họ có trách nhiệm đối với thành viên đó như sau:
Thực hiện đúng nghĩa vụ về việc thông báo đầy đủ về số lượng dây họ; phần họ, kỳ mở họ; số lượng thành viên của từng dây họ mà mình đang làm chủ họ cho người muốn gia nhập dây họ; Giao các phần họ cho thành viên lĩnh họ tại mỗi kỳ mở họ.
Trả lãi đối với số tiền chậm giao cho thành viên được lĩnh họ theo quy định Trường hợp đến kỳ mở họ mà chủ họ không giao hoặc giao không đầy đủ các phần họ cho thành viên được lĩnh họ, thành viên chưa lĩnh họ không góp phần họ hoặc góp phần họ không đầy đủ thì phải trả lãi đối với số tiền chậm trả tương ứng với thời gian chậm trả.
Chịu phạt vi phạm trong trường hợp những người tham gia dây họ có thỏa thuận phạt vi phạm theo quy định.
Bồi thường thiệt hại (nếu có).
Bà Nhung: Dây họ sẽ chấm dứt trong trường hợp nào hả con?
Phương: Pháp luật nước ta có quy định: Dây họ chấm dứt khi thuộc một trong các trường hợp sau đây: Theo thoả thuận của những người tham gia dây họ; Mục đích tham gia dây họ của các thành viên đã đạt được hoặc trường hợp khác theo quy định của pháp luật bà ạ!
Bà Nhung (quay sang Bà Mai, cười vui vẻ): Thật là may quá! Có cháu Phương ở đây, tôi biết thêm được rất nhiều quy định pháp luật bà Mai ạ.
Phương: Dạ, cũng đang nói về việc chơi họ, người tham gia cần biết thêm quy định của pháp luật về hướng giải quyết tranh chấp và xử lý vi phạm theo Điều 25 Nghị định số 19/2019/NĐ-CP như sau:
Trong trường hợp có tranh chấp về họ hoặc phát sinh từ họ thì tranh chấp đó được giải quyết bằng thương lượng, hoà giải hoặc yêu cầu Tòa án giải quyết theo quy định của pháp luật.
Chủ họ, thành viên, cá nhân, tổ chức liên quan có quyền đề nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người có hành vi cho vay lãi nặng, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, huy động vốn trái pháp luật hoặc các hành vi vi phạm pháp luật khác khi tham gia quan hệ về họ.
Bà Nhung: Cảm ơn con đã giúp bà hiểu rõ hơn về chơi họ. Bà sẽ nhớ và thực hiện đúng. Nhờ Bà Mai nói với bà Lan chủ họ giúp tôi nhé!
Bà Mai (cười): Nhất trí với ý kiến của bà! Còn khoản tiền học cho hai đứa nhỏ bên nhà, bà cũng đừng nghĩ ngợi nhiều quá. Tôi tính rồi, trừ tiền lo khám bệnh cho ông nhà, tôi vẫn còn dư một khoản sau đợt lĩnh họ vừa rồi, tôi sẽ cho bà mượn. Sau khi được lĩnh tiền họ, bà gửi lại cho tôi là được.
Bà Nhung vừa mừng rỡ vừa cảm động cứ cảm ơn bà Mai mãi. Bà như vừa trút được gánh nặng trong lòng và thầm nghĩ: Dù “chơi họ” cũng phải thực hiện trong khuôn khổ của pháp luật để tránh và hạn chế những rủi ro, hậu quả đáng tiếc có thể xảy ra.