Thực hiện chiến lược cải cách tư pháp nói chung và Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 nói riêng, đã tạo ra nhiều thay đổi tích cực trong tổ chức bộ máy Tòa án nhân dân. Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, qua thực tiễn việc tổ chức và hoạt động của các Tòa án nhân dân hiện nay cũng đã bộc lộ một số hạn chế, bất cập, cần sửa đổi, khắc phục để đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp.

1. Những hạn chế, bất cập trong thực tiễn

Thứ nhất, các Tòa án nhân dân cấp huyện vẫn được tổ chức theo địa giới hành chính mỗi huyện có một Tòa án nhân dân. Việc tổ chức Tòa án nhân dân ở mỗi huyện không bảo đảm được chuyên môn hóa hoạt động xét xử của Thẩm phán mặc dù theo quy định tại Điều 45 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, thì “Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và tương đương có thể có Tòa hình sự, Tòa dân sự, Tòa gia đình và người chưa thành niên, Tòa xử lý hành chính. Trường hợp cần thiết, Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định thành lập Tòa chuyên trách khác theo đề nghị của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao. Căn cứ quy định tại khoản này và yêu cầu, thực tế xét xử ở mỗi Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và tương đương, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao quyết định việc tổ chức Tòa chuyên trách”. So với tổ chức của Tòa án nhân dân cấp tỉnh, thì ở Tòa án nhân dân cấp huyện không có Tòa kinh tế, Tòa lao động và Tòa hành chính nhưng lại có thêm Tòa xử lý hành chính. Như vậy, về cơ cấu tổ chức của Tòa án nhân dân, chỉ có Tòa án nhân dân cấp cao và Tòa án nhân dân cấp tỉnh là động bộ và cùng có Tòa hình sự, Tòa dân sự, Tòa hành chính, Tòa kinh tế, Tòa lao động, Tòa gia đình và người chưa thành niên.

Thứ hai, việc thành lập Tòa án nhân dân cấp huyện theo địa giới hành chính sẽ không bảo đảm nguyên tắc độc lập xét xử của Tòa án, nhất là độc lập trong việc xét xử vụ án hành chính.

 Thứ ba, đồng thời với việc thành lập Tòa án nhân dân cấp cao, thì pháp luật hiện hành đã bỏ quy định Tòa án nhân dân cấp tỉnh giám đốc thẩm, tái thẩm các vụ án do Tòa án nhân dân cấp huyện xét xử. Do vậy, việc xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm các bản án của tất cả các Tòa án nhân dân cấp huyện dồn về  Tòa án nhân dân cấp cao. Hệ quả của quy định này là các Tòa án nhân dân cấp cao bị quá tải và các Tòa án nhân dân cấp tỉnh không phát huy được tối đa hiệu quả.

2. Kiến nghị sửa đổi

 Thứ nhất, sắp xếp lại các Tòa án nhân dân cấp huyện thành các Tòa án nhân dân vùng ở một số huyện với cơ cấu tổ chức bên trong của các Tòa án này là Tòa hình sự, Tòa dân sự, Tòa hành chính, Tòa kinh tế, Tòa lao động, Tòa gia đình và người chưa thành niên…là để bảo đảm sự độc lập trong xét xử của Tòa án và của các Thẩm phán từ phía chính quyền địa phương. Đồng thời, chuyên môn hóa hoạt động nghề nghiệp của Thẩm phán vì khi đó các Thẩm phán Tòa án nhân dân cấp huyện hiện nay sẽ về công tác tại Tòa án nhân dân vùng và đủ số lượng để thành lập các Tòa chuyên trách.

 Thứ hai, thành lập các Tòa án khu vực là các Tòa án cấp dưới của Tòa án nhân dân vùng (không thuộc cơ cấu tổ chức bộ máy chính quyền cấp huyện) để giải quyết các vụ án dân sự, kinh tế không phức tạp, hầu hết các vụ án hôn nhân và gia đình, các tranh chấp mà ta hay gọi là phát sinh từ sinh hoạt nội bộ dân cư; xét xử các vụ án hình sự mà hình phạt được Bộ luật Hình sự quy định dưới 2 năm tù và các hình phạt khác nhẹ hơn.

 Thứ ba, bổ sung thẩm quyền xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm các vụ án do Tòa án nhân dân vùng xét xử cho Tòa án nhân dân cấp tỉnh để giảm tải cho Tòa án nhân dân cấp cao và phát huy được hiệu quả hoạt động của bộ máy tổ chức Tòa án nhân dân cấp tỉnh.

Hải Hà