Thực trạng công tác thi hành án phạt tù ở Việt Nam hiện nay:

Xuất phát từ yêu cầu về công tác quản lý giam giữ phạm nhân, thời gian qua các cơ quan có thẩm quyền đã kịp thời chỉ đạo nghiêm chỉnh thực hiện đúng các quy định pháp luật thi hành án phạt tù về chế độ giam giữ, tăng cường thực thi các quy định về giám sát, giáo dục, đồng thời ngăn chặn các hành vi vi phạm quyền con người. Với những chính sách linh hoạt, nâng cao về chất lượng và đổi mới về phương pháp, phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh và tình hình mới, công tác quản lý phạm nhân đã đạt nhiều kết quả tích cực, góp phần quan trọng vào việc giáo dục, hoàn lương đối tượng phạm tội trở thành người có ích cho xã hội. Qua việc cảm hóa, giáo dục thuyết phục, phạm nhân có nhiều chuyển biến về tư tưởng, nhận thức được lỗi lầm do mình gây ra, từ đó, chấp hành tốt các nội quy, quy định của trại giam.

Công tác quản lý giam giữ được thực hiện theo đúng quy định pháp luật, đạt được kết quả nhất định trong việc bảo đảm an ninh, an toàn cho trại giam. Phạm nhân được tổ chức lao động, học tập phù hợp và đáp ứng yêu cầu về quản lý, giáo dục. Các trại giam đều xác định rõ nhiệm vụ của mình là giáo dục cải tạo, làm thay đổi nhận thức, thái độ, lối sống của phạm nhân theo hướng tích cực, giúp họ sớm trở thành người có ích cho xã hội.

Bên cạnh những kết quả đạt được, thực tiễn bảo đảm quyền con người trong thi hành án phạt tù còn tồn tại một số hạn chế như: cơ sở vật chất chưa đáp ứng nhu cầu; tổ chức biên chế và quyền hạn của cơ quan làm công tác thi hành án chưa tương xứng với nhiệm vụ được giao; vẫn còn hiện tượng cán bộ chưa nêu cao tinh thần trách nhiệm với công tác quản lý phạm nhân; ý thức pháp luật của phạm nhân chưa cao; công tác thanh tra giám sát, xử lý vi phạm chưa thực sự hiệu quả.

Một số giải pháp tăng cường bảo đảm quyền con người trong thi hành án phạt tù ở Việt Nam

- Hoàn thiện quy định pháp luật về bảo đảm quyền con người trong thi hành án phạt tù. Luật Thi hành án hình sự năm 2019 quy định khá chi tiết, cụ thể, tuy nhiên việc quy định quá cụ thể lại gây vướng mắc cho cơ quan có thẩm quyền trong việc thực thi luật. Ví dụ như quy định về các quyền cơ bản của phạm nhân tại Điều 27 Luật Thi hành án hình sự, việc quy định cụ thể các quyền đó lại chính là việc hạn chế quyền của họ. Vì vậy, cần bổ sung quy định: “Phạm nhân được hưởng các quyền khác của công dân nếu không bị hạn chế bởi các luật liên quan, trừ trường hợp các quyền đó không thể thực hiện được do họ đang chấp hành án tại cơ sở giam giữ”.

- Cải cách chương trình, nội dung giáo dục, dạy nghề cho phạm nhân. Để tăng cường hiệu quả thực hiện công tác thi hành án phạt tù, các cơ quan thi hành án cần xem xét đổi mới hình thức giáo dục, dạy nghề cho phạm nhân, theo đó, cần đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục cảm hóa tạo được sự chủ động, giúp phạm nhân tuân thủ, chấp hành tốt quá trình cải tạo, sớm hoàn lương, tái hòa nhập cộng đồng; tăng cường xây dựng các chương trình dạy nghề thiết thực và hữu ích cho phạm nhân, chủ động tạo môi trường giáo dục lành mạnh, an toàn cho phạm nhân, tập trung xây dựng các mô hình dạy nghề phù hợp với yêu cầu thực tiễn xã hội, tạo điều kiện cho phạm nhân tái hòa nhập cộng đồng sau khi chấp hành án xong; tạo môi trường thuận lợi để phạm nhân quyết tâm cải tạo để trở thành công dân tốt.

- Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất kỹ thuật nhằm bảo đảm quyền con người trong thi hành án phạt tù. Tính đến việc xây dựng cơ sở vật chất không chỉ nhằm mục đích giám sát chặt chẽ phạm nhân mà còn làm như thế nào để đáp ứng nhu cầu sinh hoạt ăn, mặc, ở, vui chơi, giải trí một cách lành mạnh, nhân văn và hiệu quả, giúp cho phạm nhân có điều kiện tốt nhất trong việc cải tạo, hoàn lương, giáo dục họ trở thành người tốt, có ích cho xã hội. Một số vấn đề cần chú trọng như quy hoạch lại các trại giam, đầu tư xây mới thêm các khu giam giữ đáp ứng đủ nhu cầu quản lý phạm nhân. Các khu giam giữ, buồng giam giữ và các công trình có liên quan cần đáp ứng đủ các tiêu chuẩn về tiện ích, vệ sinh, tạo điều kiện tốt nhất cho phạm nhân thực hiện được các quyền con người theo quy định pháp luật Việt Nam cũng như các văn kiện pháp lý quốc tế đặt ra.

- Nâng cao phẩm chất, năng lực, trình độ cho đội ngũ cán bộ làm công tác thi hành án phạt tù. Các cán bộ làm công tác thi hành án phạt tù là những người tiếp xúc trực tiếp và đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của phạm nhân. Bởi vậy, những người này cần rèn luyện phẩm chất đạo đức để hạn chế đến mức tối đa những vi phạm trong công tác quản lý, giáo dục phạm nhân; tăng cường số lượng cán bộ trực tiếp thực hiện công tác thi hành án, thường xuyên rà soát đội ngũ hiện có để kịp thời bổ sung các cán bộ có năng lực, kinh nghiệm nhằm điều chuyển, bố trí công việc phù hợp năng lực và vị trí công tác; tăng cường tập huấn, đào tạo nâng cao chất lượng, năng lực chuyên môn cho đội ngũ cán bộ thi hành án phạt tù; triển khai các chính sách đãi ngộ, ưu tiên khuyến khích cán bộ yên tâm công tác, tích cực cống hiến.

- Đẩy mạnh tuyên truyền phổ biến pháp luật, nâng cao nhận thức về bảo đảm quyền con người trong thi hành án phạt tù, đặc biệt là đối với phạm nhân và đội ngũ cán bộ quản lý trại gia; tăng cường hiệu quả công tác thanh tra, giám sát và xử lý vi phạm đối với hoạt động thi hành án phạt tù. Việc nâng cao hiệu quả giám sát xử lý vi phạm trong việc thực hiện pháp luật về bảo đảm quyền con người trong thi hành án phạt tù là một yêu cầu cấp thiết và quan trọng. Công tác này cần phải được tiến hành thường xuyên, liên tục, tránh bỏ lỡ cơ hội nắm bắt được các vi phạm xảy ra một cách kịp thời. Tiến hành nhiều nội dung đổi mới hoạt động, tăng cường phối hợp với các cơ quan, tổ chức, chính quyền địa phương để nhanh chóng phát hiện các sai phạm và kịp thời xử lý.

Kim Oanh