Quyền bí mật đời tư được thừa nhận rộng rãi trong pháp luật nhiều nước trên thế giới và được ghi nhận trong các điều ước quốc tế quan trọng. Thời gian qua, Việt Nam đã rất nỗ lực xây dựng một hệ thống văn bản pháp luật hoàn chỉnh và đầy đủ để điều chỉnh về vấn đề này. Việt Nam đã công nhận và bảo hộ quyền về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình trong các văn bản pháp luật như Hiến pháp, Bộ luật Dân sự và các văn bản pháp luật chuyên ngành.
Hiện nay, cùng với sự phát triển bùng nổ của truyền thông, hình ảnh của cá nhân ngày càng có vai trò quan trọng, thậm chí trở thành một xu hướng kinh doanh mới. Hình ảnh của cá nhân bị xâm phạm không chỉ ảnh hưởng về mặt tinh thần mà còn ảnh hưởng đến danh dự, nhân phẩm của cá nhân đó… Do đó, quyền cá nhân đối với hình ảnh được pháp luật ghi nhận và bảo vệ. Việc bảo vệ quyền này tưởng chừng như đơn giản, nhưng trên thực tế có ý nghĩa rất lớn đối với mỗi cá nhân. Việc ngăn chặn sự xâm phạm bí mật đời tư của cá nhân thực sự khó khăn trong kỷ nguyên kỹ thuật số, khi thông tin trên các trang mạng xã hội như Facebook, zalo, viber... được lan truyền rất nhanh chỉ sau một cái “click” chuột máy tính.
Thực trạng trên mạng xã hội ở Việt Nam trong 5 năm trở lại đây đã tồn tại nhiều thông tin làm lộ bí mật đời tư của một cá nhân, lộ bí mật của gia đình. Nhiều người đã không hiểu, hiểu sai hoặc cố tình vi phạm quyền tự do ngôn luận, tự do thể hiện quan điểm cá nhân… qua việc làm lộ quyền riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình của người khác, gây ra những phản ứng trái chiều trên mạng xã hội.
Những người có thông tin cá nhân hoặc người thân của họ bị tiết lộ thông tin dẫn đến gặp nhiều rắc rối, phiền phức trong cuộc sống... kéo theo nhiều hệ lụy không thể lường trước được. Tiểu phẩm dưới đây với nhan đề “Quyền riêng tư của mỗi người cần được tôn trọng và bảo vệ” sẽ giúp người đọc những thông tin cần thiết về pháp luật bảo vệ quyền cá nhân của mình.
I. Nhân vật:
- Chị Dần
- Anh Hậu
- Cô Thư: Cô họ anh Hậu
- Chú Thành: Chú họ của anh Hậu
- Anh Phương: Bạn của Hậu
- Nam: con trai chị Dần
II. Nội dung tiểu phẩm
Chị Dần được đánh giá là người phụ nữ xinh đẹp, nhanh nhẹn, tháo vát. Chị lấy chồng và sinh được cháu Nam. Năm cháu Nam 2 tuổi thì bố cháu qua đời do tai nạn giao thông. Chị ở vậy nuôi con trai khôn lớn. Khi cháu Nam 13 tuổi, được gia đình nội, ngoại hai bên và con trai động viên đi bước nữa, chị Dần quen biết anh Hậu là người cùng làng qua mai mối của người cô ruột nhà chồng cũ. Qua một thời gian tìm hiểu, anh Hậu và chị Dần đã quyết định tiến tới hôn nhân. Chị Dần đã từng qua một đời chồng và lại nhiều hơn anh Hậu 7 tuổi. Tuy nhiên, hai người vô cùng yêu thương nhau và quyết tâm cùng nhau xây dựng một mái ấm hạnh phúc riêng. Quyết định của anh, chị cũng nhận được sự ủng hộ từ phía gia đình hai bên, nhất là con trai chị Dần. Ngày anh, chị đăng ký kết hôn tại Ủy ban nhân dân xã, gia đình anh Hậu đã tổ chức bữa tiệc nhỏ để mời gia đình hai bên và bà con hàng xóm. Sau khi từ Ủy ban nhân dân xã trở về, họ hàng trong nhà đã tụ tập đông đủ.
Cô Thư: Hai đứa về rồi đấy à? Thế nào, thủ tục đăng ký có lâu không?
Anh Hậu: Vâng, thủ tục cũng nhanh gọn cô ạ.
Chú Thành: Thế hai đứa có mang giấy đăng ký về cho cả nhà xem không?
Anh Hậu: Dạ, giấy đăng ký thì họ hẹn sẽ trả sau chú ạ.
Chú Thành: Ừ, thôi thế cũng được rồi. Bây giờ các cháu chuẩn bị đi chào hỏi mọi người đi.
Chị Dần: Dạ vâng.
Cô Thư: Thế là từ nay hai cháu chính thức là vợ chồng rồi đấy nhỉ?
Chị Dần: (cười) vâng ạ
Cô Thư: Nhất cháu đấy, Dần nhé. Thằng Hậu cháu tôi vừa trai tân, vừa hiền lành, ngoan ngoãn, lại công ăn việc làm ổn định. Cả cái làng này là nhất cháu đấy.
Anh Hậu: Cô Thư nói quá lời rồi, lấy được Dần cũng là niềm hạnh phúc mà cháu mong muốn bấy lâu nay.
Anh Hậu ôm vai cô Thư như muốn cô cùng thông cảm cho tình cảm vượt tuổi tác của mình.
Cô Thư: Được rồi, cô thương mày và cũng tin tưởng vào cháu Dần đây, cũng may là đẹp người, đẹp cả cái nết.
Chị Dần: Dạ, cháu cảm ơn cô Thư đã yêu thương chúng cháu nhiều ạ.
Chú Thành: Thôi, cỗ bàn mọi người cũng bày sẵn rồi, cả nhà mau mau vào mâm thôi.
Mọi người vui vẻ cùng nhau vào nhà. Đúng lúc đó, Phương - cậu bạn của Hậu đề nghị cho xin kiểu ảnh với cô dâu, chú rể.
Anh Phương: Hậu, cậu và chị Dần ra đây cho tôi xin kiểu ảnh cái đã. Sự kiện của ông bà mà không đưa lên facebook cho xã hội này ngưỡng mộ thì quả là quá phí phạm.
Anh Hậu: Cậu cứ quá, chúng tớ cũng chỉ như những cặp đôi bình thường khác thôi mà, tuy rằng tuổi tác chênh lệch nhau, nhưng chúng tớ yêu thương nhau chân thành, thế là đủ rồi.
Anh Phương: Đấy, chỉ riêng điều đó thôi, đã có nghìn người “like” rồi. Ông cứ yên tâm, tôi sẽ cho vợ chồng ông sáng nhất đêm nay.
Anh Hậu: Ông đừng có làm quá đấy nhé.
Anh Phương nói xong liền giơ chiếc điện thoại smartphone lên để chụp hình mọi người, trong đó có kiểu cô dâu và chú rể thân mật với nhau.
Chị Dần: Phương ơi, em chụp ảnh tụi chị, em đừng đưa lên mạng nhé. Chị muốn riêng tư một chút em à.
Anh Hậu: Ông nghe rõ vợ tôi nói chưa Phương? Ông mà làm gì quá đáng đừng trách tôi đấy.
Anh Phương: Rồi rồi, ông chưa gì đã nghe vợ thế nhỉ?
Sau màn chụp hình, mọi người trở lại bàn tiệc cùng nâng ly chúc mừng hạnh phúc của cô dâu, chú rể. Anh Phương tuy nói vậy, nhưng vẫn đăng hình anh Hậu và chị Dần lên Facebook cá nhân ngay sau đó với Status “Tình yêu vượt qua tuổi tác? Mọi người ngạc nhiên không! Hạnh phúc nhé cậu bạn của tôi!”. Sau đó, anh Phương tag trang Facebook cá nhân của chị Dần và anh Hậu. Câu chuyện của anh Phương đã nhanh chóng thu hút được sự theo dõi của rất đông người trên mạng xã hội. Người thì chúc phúc, nhưng cũng có nhiều người có bình luận ác ý về cặp đôi này. Con trai chị Dần theo dõi mạng xã hội cũng biết được liền cho mẹ biết. Bữa tiệc đang vui vẻ bỗng trầm hẳn xuống.
Nam: Mẹ ơi, mẹ xem này, chú Phương chú ấy đăng hình bố mẹ lên mạng, nhiều người vào nói mẹ không ra gì kìa.
Chị Dần: Chú Phương này lạ thật. Mẹ đã nói chú ấy đừng đăng Facebook rồi mà.
Nam: Lượt tương tác ngày càng tăng lên mẹ này. Để con bảo với chú ấy.
Anh Hậu: Thôi con, việc này để bố xử lý.
Nói rồi, anh Hậu gọi anh Phương ra đầu ngõ nói chuyện, có cả chị Dần và Nam.
Anh Hậu: Phương này, cậu làm bạn tôi kiểu gì thế?
Anh Phương: Ủa, sao bạn nặng lời vậy? Tôi cũng chỉ muốn tôi và nhiều nhiều người khác được biết để chúc phúc cho bạn thôi mà.
Chị Dần: Cậu có biết, người ta nói tôi thế nào trên mạng không? Chúc phúc tôi hay là lăng mạ tôi vậy? Tôi đã đề nghị với cậu là đừng đăng hình của chúng tôi và câu chuyện của chúng tôi lên mạng rồi, mà sao cậu vẫn làm? Cậu làm như vậy không phải là chúc mừng chúng tôi mà là hại chúng tôi đấy.
Anh Phương: Mọi người cứ nặng nề vấn đề thế nhỉ? Mạng xã hội thôi mà, đâu ai biết là ai.
Nam: Sao chú lại nói thế? Mẹ cháu đã không muốn đăng hình rồi mà chú vẫn làm là không tôn trọng người khác.
Thấy bốn người đang tụ tập đầu ngõ, chú Thành thấy lạ liền đi ra hỏi chuyện. Khi biết chuyện của Phương làm, chú Thành vỗ vai Phương và nói
Chú Thành: Phương ạ! Chú biết cháu cũng không có ác ý gì cả đâu. Nhưng cháu có biết mọi người đều có quyền bất khả xâm phạm về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân và bí mật gia đình; có quyền bảo vệ danh dự, uy tín của mình. Thông tin về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình được pháp luật bảo đảm an toàn. Việc thu thập, lưu giữ, sử dụng, công khai thông tin liên quan đến đời sống riêng tư, bí mật cá nhân phải được người đó đồng ý. Vấn đề này đã được pháp luật quy định rất chặt chẽ và chi tiết.
Hiến pháp hay Bộ luật Dân sự năm 2015 đều đã quy định rõ ràng rồi, đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình là bất khả xâm phạm và được pháp luật bảo vệ. Việc sử dụng, công khai thông tin liên quan đến đời sống riêng tư, bí mật cá nhân phải được người đó đồng ý. Cháu làm như vậy là vi phạm pháp luật rồi đấy.
Anh Phương: Chú Thành, cháu chỉ nghĩ ảnh đẹp thì cháu chia sẻ thôi, có gì đâu mà vi phạm pháp luật hả chú. Hơn nữa, cháu đăng bài lên Facebook chỉ là đăng chơi thôi mà.
Chú Thành: Phương này, Điều 21 Hiến pháp năm 2013 có quy định: "Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân và bí mật gia đình; có quyền bảo vệ danh dự, uy tín của mình. Thông tin về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình được pháp luật bảo đảm an toàn. Mọi người cũng có quyền bí mật thư tín, điện thoại, điện tín và các hình thức trao đổi thông tin riêng tư khác. Không ai được bóc mở, kiểm soát, thu giữ trái luật thư tín, điện thoại, điện tín và các hình thức trao đổi thông tin riêng tư của người khác”.
Điều 38 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình
“1. Đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình là bất khả xâm phạm và được pháp luật bảo vệ.
2. Việc thu thập, lưu giữ, sử dụng, công khai thông tin liên quan đến đời sống riêng tư, bí mật cá nhân phải được người đó đồng ý, việc thu thập, lưu giữ, sử dụng, công khai thông tin liên quan đến bí mật gia đình phải được các thành viên gia đình đồng ý, trừ trường hợp luật có quy định khác.
3. Thư tín, điện thoại, điện tín, cơ sở dữ liệu điện tử và các hình thức trao đổi thông tin riêng tư khác của cá nhân được bảo đảm an toàn và bí mật.
Việc bóc mở, kiểm soát, thu giữ thư tín, điện thoại, điện tín, cơ sở dữ liệu điện tử và các hình thức trao đổi thông tin riêng tư khác của người khác chỉ được thực hiện trong trường hợp luật quy định.
4. Các bên trong hợp đồng không được tiết lộ thông tin về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình của nhau mà mình đã biết được trong quá trình xác lập, thực hiện hợp đồng, trừ trường hợp có thỏa thuận khác”.
Chắc cháu Phương cũng không biết rằng, Điều 159 Bộ luật Hình sự năm 2015 đã quy định:
“1. Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây, đã bị xử lý kỷ luật hoặc xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cảnh cáo, phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm:
a) Chiếm đoạt thư tín, điện báo, telex, fax hoặc văn bản khác của người khác được truyền đưa bằng mạng bưu chính, viễn thông dưới bất kỳ hình thức nào;
b) Cố ý làm hư hỏng, thất lạc hoặc cố ý lấy các thông tin, nội dung của thư tín, điện báo, telex, fax hoặc văn bản khác của người khác được truyền đưa bằng mạng bưu chính, viễn thông;
c) Nghe, ghi âm cuộc đàm thoại trái pháp luật;
d) Khám xét, thu giữ thư tín, điện tín trái pháp luật;
đ) Hành vi khác xâm phạm bí mật hoặc an toàn thư tín, điện thoại, điện tín, telex, fax hoặc hình thức trao đổi thông tin riêng tư khác của người khác.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 03 năm:
a) Có tổ chức;
b) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn;
c) Phạm tội 02 lần trở lên;
d) Tiết lộ các thông tin đã chiếm đoạt, làm ảnh hưởng đến danh dự, uy tín, nhân phẩm của người khác;
đ) Làm nạn nhân tự sát.
3. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ nhất định từ 01 năm đến 05 năm”.
Hơn nữa, Việt Nam đã gia nhập Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị. Tại Điều 17 Công ước khẳng định:
“1. Không ai bị can thiệp một cách độc đoán và bất hợp pháp đến đời sống riêng tư, gia đình, nhà ở, thư tín; hoặc bị xúc phạm một cách bất hợp pháp đến danh dự và uy tín.
2. Mọi người đều có quyền được pháp luật bảo vệ chống lại mọi sự can thiệp và xúc phạm như vậy”.
Chú Thành: Chú phân tích cho cháu như vậy, cháu đã thấy cái sai của mình chưa?
Anh Hậu: Chú Thành nhà tôi là Luật sư, các quy định của pháp luật chú nắm rất rõ ràng đấy Phương ạ!
Anh Phương: Ừ, giờ thì tôi hiểu rồi.
Anh Hậu: Hiểu rồi thì cậu mau gỡ bài viết ấy và xin lỗi vợ tôi đi.
Chị Dần: Thôi, chuyện cũng không có gì, mình chỉ muốn Phương gỡ bài đăng là được. Đây cũng là bài học để cậu rút kinh nghiệm lần sau đừng đăng bài bừa bãi nhé.
Nam: Mẹ à, con chỉ sợ bây giờ không những mình chú Phương đâu mà nhiều người khác cũng biết và chia sẻ thông tin cá nhân riêng tư của bố mẹ lên mạng rồi ấy.
Anh Phương: Chết thật, hậu quả thật khôn lường quá. Thôi, em xin lỗi chị Dần nhé. Em gỡ bài ngay đây.
Anh Phương nói xong liền gỡ bài trên mạng, đồng thời, anh cũng tạm khóa tài khoản để mọi người không nhắn tin hỏi thông tin của anh Hậu và chị Dần nữa.