Thời gian qua, ở một số nơi người dân khi biết được thông tin có dự án được xây dựng, nhiều người dân đua nhau xây dựng các công trình tạm trái phép, trồng cây dày đặc trên đất quy hoạch để chờ nhận tiền đền bù khi Nhà nước thu hồi đất bằng giải phóng mặt bằng. Việc này đã được nhiều cơ quan báo chí phản ánh, chính quyền sở tại cũng đã vào cuộc kiểm tra và tuyên truyền nhưng nhiều người dân vẫn cố tình vi phạm.
Thực trạng người dân xây dựng các công trình nhà tạm, trồng cây trên đất nhằm tăng giá trị đền bù khi Nhà nước bồi thường giải phóng mặt bằng không phải hiện tượng mới xảy ra trong thời gian gần đây. Việc người dân “đi tắt, đón đầu” chờ đền bù không chỉ tiềm ẩn nguy cơ mất an ninh trật tự xã hội mà còn ảnh hưởng đến công tác đền bù, giải phóng mặt bằng khi triển khai dự án. Những việc làm này phần nào gây khó khăn cho công tác giải phóng mặt bằng đặc biệt đối với các công trình quan trọng của đất nước. Dẫu cho chính quyền địa phương đã đưa ra những khuyến cáo kết hợp với tuyên truyền, vận động nhưng một bộ phận người dân vẫn bỏ ngoài tai để tiếp tục thực hiện.
Khoản 2 Điều 49 Luật Đất đai năm 2013 quy định trường hợp quy hoạch sử dụng đất đã được công bố mà chưa có kế hoạch sử dụng đất hàng năm cấp huyện thì người sử dụng đất được tiếp tục sử dụng và được thực hiện các quyền của người sử dụng đất theo quy định của pháp luật. Trường hợp đã có kế hoạch sử dụng đất hàng năm của cấp huyện thì người sử dụng đất trong khu vực phải chuyển mục đích sử dụng đất và thu hồi đất theo kế hoạch được tiếp tục thực hiện các quyền của người sử dụng đất nhưng không được xây dựng mới nhà ở, công trình, trồng cây lâu năm; nếu người sử dụng đất có nhu cầu cải tạo, sửa chữa nhà ở, công trình hiện có thì phải được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép theo quy định của pháp luật.
Đối với việc sử dụng đất sai mục đích, pháp luật đã có những chế tài xử lý vi phạm hành chính mang tính răn đe cao nhằm hạn chế những sai phạm. Điều 12 Nghị định số 91/2019/NĐ-CP ngày 19-11-2019 về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai quy định: Đối với việc chuyển đất phi nông nghiệp không phải là đất ở sang đất ở mà không được cơ quan có thẩm quyền cho phép tùy vào diện tích sử dụng mà mức phạt tiền thấp nhất là 3.000.000 đồng và cao nhất lên đến 160.000.000 đồng. Đối với việc sử dụng đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp mà không được cơ quan có thẩm quyền cho phép cũng bị xử phạt từ 3.000.000 đồng đến 250.000.000 đồng tùy vào số diện tích sử dụng sai phạm.
Về vấn đề xây dựng, Điều 93 Luật Xây dựng năm 2014 được sửa đổi, bổ sung năm 2020 quy định một trong những điều kiện để cấp giấy phép xây dựng chính là phải phù hợp với quy hoạch chi tiết xây dựng điểm dân cư nông thôn đối với nhà ở riêng lẻ tại nông thôn. Còn với khu vực đô thị cũng phải phù hợp với mục đích sử dụng đất theo quy hoạch sử dụng đất đã được phê duyệt. Điểm a khoản 7 Điều 16 Nghị định số 16/2022/NĐ-CP ngày 28-01-2022 quy định xử phạt vi phạm hành chính về xây dựng, việc xây dựng nhà ở trong trường hợp không có giấy phép xây dựng đối với loại nhà ở riêng lẻ mức phạt tiền dao động từ 60.000.000 đồng đến 80.000.000 đồng.
Như vậy, việc các hộ gia đình xây dựng công trình nhà ở trên diện tích đất trên được xác định là xây dựng nhà ở trái phép với mục đích sử dụng đất. Do đó sẽ không nhận được đền bù bởi theo quy định tại Điều 92 Luật Đất đai 2013 “Tài sản gắn liền với đất được tạo lập trái quy định của pháp luật hoặc tạo lập từ sau khi có thông báo thu hồi đất của cơ quan nhà nước có thẩm quyền thì không được bồi thường tài sản gắn liền với đất khi Nhà nước thu hồi đất”.
Sở dĩ vẫn còn tình trạng người dân vẫn ồ ạt đi xây nhà tạm, trồng cây trên những phần đất đang chờ giải phóng mặt bằng một phần do các địa phương còn lúng túng trong việc áp dụng pháp luật, chưa thực sự quyết liệt trong công tác xử lý vi phạm. Do đó, việc đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến là cần thiết để nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của Nhân dân.
Quang Huy